Door Jim Terlingen

Dat het Utrechtse Maliebaanstation, waarin tegenwoordig het Spoorwegmuseum is gevestigd, tijdens de Tweede Wereldoorlog een plek was waar vandaan jodentransporten plaatsvonden is geen nieuws. Maar wél dat er nu voor het eerst, 82 jaar na dato, een oproepbericht is opgedoken waarin staat dat een joodse inwoner zich op dit station dient te melden.

In april 2024, kort voor de opening van de huidige tentoonstelling 150 jaar Maliebaanstation, meldde de Utrechtse vastgoedman Jaap Sleper zich bij het Spoorwegmuseum met de oproep, dat uit drie pagina’s bestaat (zie onderaan dit artikel). Twee jaar geleden, tijdens een verbouwing van woningen die hij op de Denneweg in Den Haag had gekocht, waren deze papieren op een zolder gevonden.

Sleper speelde een tijd met het idee om het document centraal te laten staan in een kunstproject - hij is ook een kunstverzamelaar en curator - maar dit kwam uiteindelijk niet van de grond. “De oorlog speelde ook in mijn eigen familie een rol, dus ik zag meteen de waarde in van dit document", aldus Sleper.

Conservator Evelien Pieterse van het Spoorwegmuseum was zeer verrast toen ze in april de oproep onder ogen kreeg:

"Een oproep met de lokatie Utrecht Maliebaanstation’ heb ik nog niet eerder gezien. Ik kreeg meteen het plan om hem in onze huidige tentoonstelling te gaan tonen. We hebben namelijk een speciaal hoekje waarin we aandacht geven aan de zwarte bladzijde van het Maliebaanstation, de deportaties van joden vanaf hier." 

"Maar eerst wilde we uitzoeken wie deze ‘Herbert Mehler’ was. Nu we alle ins-en-outs weten, gaan we hem vanaf morgen tonen. En vanaf 1 juli in onze vaste expositie 'De Kinderen van Versteeg'."

Pieterse vond samen met stagiair Fenna een zoon van de man aan wie de oproep was gericht. Ik spreek deze zoon, Folke Meijer, vandaag telefonisch. 

Folke, eerst maar eens de achternaam: er staat Herbert Mehler op de oproep, terwijl je vader net als jij 'Meijer' heet. Hoe zit dit?

Dat is een fout geweest in de administratie die de Joodse Raad opzette, verplicht trouwens in opdracht van de Duitsers. Ik denk dat mijn vader het niet erg vond dat zijn naam er verkeerd stond. 

En hij woonde op de Merwedekade?

Ja, samen met zijn ouders op Merwedekade 268, nadat ze verplicht moesten verhuizen uit Den Haag.  Ze woonden een korte periode in Utrecht. Zijn ouders verhuisden door naar Putten en hijzelf ging wonen bij de vrouw die hij net had getrouwd en haar familie op Denneweg 14 in Den Haag.

Mijn vader was joods, net als zijn ouders. Maar zijn vrouw was dat niet. Vermoedelijk heeft hij zich niet uit laten schrijven uit Utrecht, vandaar dat op deze oproep het Utrechtse adres staat. Dat zou hem ook wel goed zijn uitgekomen.

Heeft je vader zich gemeld op het Maliebaanstation?

Nee, dat heeft hij niet gedaan.

Hoe is het hem verder gedaan? 

Op een gegeven moment is zijn jongere broer Ernst, die eigenlijk in Otterlo woonde, in het huis op de Denneweg erbij getrokken. Je kon je daar makkelijk verstoppen. Op 6 mei 1943 heeft de Gestapo een inval gedaan in het huis om er joden op te pakken. Mijn vader Herbert heeft zich schuilgehouden op het dak van het huis, waarop hij via het dakraam kon komen. Vanaf daar zag hij dat zijn broer Ernst werd meegenomen. Mijn vader is daarna ondergedoken op andere adressen. 

Ernst is via het Oranjehotel en Westerbork naar Sobibor vervoerd, waar hij is vermoord. Zijn ouders, Arthur en Helene, zijn in Auschwitz vermoord. Van het gezin van mijn vader hebben alleen hij en zijn oudere broer Hans de oorlog overleefd.

Na de oorlog is mijn vader teruggekeerd op de Denneweg naar het huis waar dit document is gevonden. Ik ben er toen geboren.

Wat dacht je toen je hoorde dat deze oproep was gevonden?

Ik vind het een bijzondere vondst. Het levert voor mij weer een puzzelstukje op, waar er helaas nog vele van ontbreken. Ik vraag me steeds meer af wat mijn vader allemaal emotioneel doorgemaakt moet hebben. Ik schaam mezelf daar soms over, dat ik dat nooit gevraagd heb.

   
Het hele document:

Scans gemaakt door het Spoorwegmuseum - de originelen zijn in het bezit van Jaap Sleper