Nou vraag ik U… Sinds wanneer zeggen we geen Vreeburg meer?

De rubriek van Paula Swieringa: Nou vraag ik U… 
   

Sinds wanneer zeggen we geen Vreeburg meer? 

Toen ik nog op de middelbare school zat, begin jaren '80, gingen we regelmatig na schooltijd naar de stad. Naar ’t Vreeburg. Niemand zei Vredenburg. Althans niet zover ik mij kan herinneren. Ik meen zelfs zeker te weten dat het zo op de straatnaambordjes stond. Maar het bewijs daarvoor kan ik nergens vinden.

Nu hoor ik bijna nooit meer iemand Vreeburg zeggen. Alleen als het officieuze volkslied Utereg m’n Stadsie van Herman Berkien gezongen wordt. En mijn oude ras-Utrechtse buurvrouwen zeggen nog Vreeburg. Zij weten niet beter dan zo heet het.

Oude adresboeken

Nou zou je misschien denken Vredenburg zo heet het officieel en Vreeburg heet het in de volksmond. Maar dat is niet helemaal. Uit het archief van het Algemeen Adresboek Utrecht, zeg maar de voorloper van het telefoonboek, blijkt Vreeburg meer te zijn dan spreektaal. Sterker nog, in de eerste jaargangen van 1860 tot en met 1870 bestaat het woord Vredenburg niet. Alleen Vreeburg wordt gebruikt. En ook in de jaargangen daarna is Vreeburg veruit het meest gangbaar.

In 1888 is het juist andersom. Toen is blijkbaar besloten om alleen nog de naam Vredenburg te gebruiken in het adresboek. Vanaf dat jaar tot 1900 komt het adres Vreeburg sporadisch voor. Maar later is het adresboek niet meer zo consequent en zie je Vreeburg toch weer vaker opduiken.

Oude kranten

Nou kom ik op dit onderwerp, omdat ik voor mijn rubriek Toen & Nu in het AD Utrechts Nieuwsblad regelmatig de oude kranten uit het Utrechts Archief raadpleeg. En dan merk ik dat als ik iets moet zoeken over Vredenburg, ik beter het zoekwoord Vreeburg kan gebruiken.

Met het zoekwoord Vredenburg kom ik op 21.022 resultaten. Als ik het zoekwoord Vreeburg gebruik krijg ik 31.584 resultaten. Helaas loopt het archief niet verder dan 1967. Ik kan dus niet zien hoe het in de decennia daarna zit.

Wat ik wel kan zien, is dat Vreeburg er in de huidige Utrechtse berichtgeving online bekaaid afkomt. Als ik op Nieuws030 zoek levert Vreeburg zestien resultaten op en Vredenburg 190.

Op ad.nl stuit ik op zo’n duizend resultaten voor Vredenburg tegenover 61 voor Vreeburg. En ja, van die 61 zijn er zeker tien van mijn eigen rubriek Toen & Nu.

DUIC heeft duizend artikelen met Vredenburg, tegenover zes met Vreeburg. En denuk.nl vier voor Vreeburg tegen 170 voor Vredenburg.

Geschiedenis

Toch maar even Erik Tigelaar gevraagd hoe dat nou precies zit met die naamgeving. Hij werkt in zijn vrije tijd aan een boek over de geschiedenis van de Utrechtse straten, dus als iemand weet hoe het zit, dan is hij het.

Maar nee, hij heeft geen antwoord op mijn vraag. ,,Wel weet ik dat het plein en de wegen aan de noord- een oostzijde al vanaf het midden van de zeventiende eeuw afwisselend worden aangeduid als Vreburgh en Vredenburgh. De straatnaam bestond al toen men in de negentiende eeuw begon met het toekennen van straatnamen.”

Mijn buurvrouwen hebben wel een theorie waarom ik bijna nooit meer Vreeburg hoor. ,,Je gaat met de verkeerde mensen om”, zeggen ze. ,,Mensen die zo nodig deftig moeten doen. Iedereen die wij kennen zeggen gewoon Vreeburg hoor. Het is toch ook ‘gewoon Vreeburg’.’’