Hooft - De Academiegebouw-ruzie

Door Ton Hooft - Naar aanleiding van Jims intrigerende vragen over het Academiegebouw op het Domplein moest ik gelijk denken aan de zeldzaam lange ruzie over de bouwstijl van dit bijzonder mooie neorenaissancistische gebouw.

Neorenaissance is een bouwstijl waarin werd teruggegrepen op motieven uit de renaissance-bouwkunst tussen 1400 en 1600. Daartoe behoren onder andere de trapgevels, speklagen, de kenmerkende horizontale lijnen die de gevel in ‘vlakken’ verdelen, blokken en kruiskozijnen.

Over de ruzie is een uitgebreid relaas van de hand van Frank van den Hoek na te lezen in het boek 'Bouwen voor Utrechts universiteit' van Matrijs uit 1985 (pagina's 48-65). In het Utrechts Documentatiesysteem (UDS) trof ik een mooie samenvatting van Jean Penders (bedenker, coördinator en medewerker van dit systeem sinds 1981) over de bewuste ruzie die ruim vijf jaar duurde:

"Er zijn weinig gebouwen in Nederland waarbij de keuze van de bouwstijl zoveel ruzie heeft opgeroepen als bij het Academiegebouw. Toen de Utrechtenaren hun universiteit voor haar 250e verjaardag in 1886 wilden verblijden met een nieuw hoofdgebouw, had niemand dat voorzien.

Net als het oude Academiegebouw zou het naast de Domkerk tegen de kloostergang gebouwd worden. Naast die kathedraal hoort neogotiek, vonden velen. Maar neorenaissance is de stijl van ons glorieuze verleden, riep de andere partij.

Eigenlijk ging het niet om de stijl, maar om de macht: wie wint? De katholieken, die naar de middeleeuwen terugverlangen of de protestanten, die de Gouden Eeuw koesteren?

De regering en de Kamer kwamen eraan te pas. Zo staat dan nu het cadeau te pronken, weggevouwen in de hoek van het plein. Met als subtiele wraak het neogotische poortje naar de kloostergang ernaast."

Bij de door Jean Penders in de samenvatting genoemde 'velen' die de neogotische stijl voor het gebouw wilden doordrukken, speelden Victor de Stuers, Joseph Alberdingk Thijm en architect Pierre Cuypers hoofdrollen.

Neogotiek is de stijl die teruggrijpt naar de gotische vormentaal uit de Middeleeuwen met o.m. spitsbogen, pinakels en andere verticale elementen.

Naar aanleiding van het getouwtrek over de bouwstijl publiceerde het tijdschrift 'De Lantaarn' in 1888 een mooie spotprent (bedenk ook even dat de ruzie nog jaren voortduurde):

De neogotische poort naar de Dom-kloostergang, pal naast het neorenaissance Academiegebouw, werd in 1894, het jaar dat het Academiegebouw werd opgeleverd, door de zoon van architect Pierre Cuypers ontworpen. Het wordt gezien als wraak van de 'neogoten'.

Zie de twee bouwstijlen naast elkaar in 1935:

Tot slot: de bekende Utrechtse tekenaar en graficus Arend van de Pol (1886-1956) wilde m.i. ook het verschil in bouwstijl verbeelden met deze tekening.