Status 'beschermd stadsgezicht' voor Minstroomgebied moet blijven

Dit najaar wordt de pilot 'Gemeentelijk Beschermd Stadsgezicht Minstroomgebied' door de gemeenteraad geëvalueerd. Een groep bewoners van Abstede in Utrecht-Oost maakt zich er sterk voor dat de status, die in 2013 is toegekend, bestendigd wordt.

In april 2013 heeft de Utrechtse gemeenteraad besloten het Minstroomgebied in Abstede aan te wijzen als pilot voor het eerste ‘gemeentelijk beschermd stadsgezicht’ in Utrecht. Dit als bevestiging en erkenning van de waardevolle cultuurhistorische structuur en architectuur van dit oude hoveniersgebied.

Waarom het Minstroomgebied?
Het Minstroomgebied is uniek in Utrecht. Het oorspronkelijke landelijke hovenierskarakter is hier nog herkenbaar aanwezig. Het gaat om de restanten van de hoveniersgronden, de nog aanwezige boerderijen en hovenierswoningen en de loop van de Minstroom. Dit is een van de oudste hoveniersgebieden van Utrecht en heeft tot ver in de twintigste eeuw de groenten voor de stad geleverd.

Ook is het Minstroomgebied gekozen omdat de bewoners erom vroegen. De bewoners van dit gebied hebben een lange en roerige geschiedenis van strijd voor het behoud van het landelijke karakter, dit zijn:

• de hoveniers die zich verzetten tegen onteigening van hun grond waardoor er nu een ecologisch lint van onschatbare waarde loopt van het Krommerijn gebied tot aan de poorten van de oude binnenstad.

• degenen die tot aan de Hoge Raad gingen om te strijden tegen het gemeentelijk besluit een autosnelweg door de wijk aan te leggen richting de te dempen singel.

• de Zonstraters die in de jaren tachtig zagen dat de oevers van de Minstroom ernstig verwaarloosd waren met het aanzicht van een vuilnisbelt en toen in overleg met het wijkbureau de handen ineensloegen om een beheersplan te maken. Daarmee was de geboorte van één van de oudste, en nog steeds actieve, groengroepen een feit – winnaar van de Utrechtse milieuprijs in 1994.

• de bewonersgroepen die te weer kwamen toen de wegens de verkeersplannen onteigende en verkrotte woningen allemaal gesloopt zouden worden. Naar aanleiding van hun acties werd er gekozen voor een meer evenwichtige balans tussen oude bebouwing en daarop aangepaste nieuwbouw.

Waarom beschermd stadsgezicht?
De gemeente geeft aan dat de rijks- en gemeentelijk beschermde gezichten vooral gaan om behoud van de ruimtelijke kwaliteiten zoals straatprofiel en groenstroken, en minder om echt letterlijk het ‘aangezicht’, zoals detaillering, materialisering en kleurgebruik van de afzonderlijke panden. Het gaat ook minder om het gebruik van panden.

Op dit moment wordt geëvalueerd of de gemeente meer inhoud kan geven aan toepassing en handhaving van bescherming van cultureel erfgoed in dit gebied. Niettemin is in de afgelopen tien jaar het predicaat “beschermd stadsgezicht” een waardevol kader en handvat gebleken voor actieve bewoners die in gesprek gingen met projectontwikkelaars, woningbouwcorporaties, overige buurtbewoners, het waterschap en de gemeente zelf.

Cultuurhistorische structuur
De karakteristiek van het gemeentelijk beschermd stadsgezicht bestaat uit de openheid van het gebied met de rivier de Minstroom, het nog nadrukkelijk aanwezige groene karakter en de 19e- en vroeg 20e-eeuwse woonbebouwing verweven met restanten van hoveniersterreinen. Deze restanten zijn nu in gebruik als volkstuinen, een dierenweide, een plantsoen, een speeltuin en een boomgaard.

Eeuwenlang heeft het water van de Minstroom zich vanuit de Oostkant van Utrecht een weg gebaand naar de Utrechtse binnenstad. Het Minstroomgebied is een cultureel en natuurlijk monument gelegen tegen de Utrechtse binnenstad aan.

De Abstederdijk, de Notenbomenlaan en een gedeelte van de Zonstraat zijn al op de oudste kaarten van Utrecht te zien. Het waren zandwegen die toegang gaven tot de stad Utrecht. Langs deze wegen lagen hovenierswoningen en boerderijen.

Door de toename van de bevolking en na de sloop van de stadsmuur werden er vanaf de tweede helft van de 19e eeuw ook woningen buiten de singels gebouwd. In eerste instantie gebeurde dit aan bestaande wegen maar later werden er ook dwarsstraten aangelegd.

De bebouwing bestond uit rijtjes arbeiderswoningen afgewisseld met winkeltjes en huizen voor de middenstand. De gemeente had weinig in te brengen bij de nieuwbouw omdat het voornamelijk particulieren waren die stukken grond opkochten van de hoveniers. De uitbreidingen geschiedden niet volgens een bepaald plan. Omdat het naburige land vaak nog in gebruik was door hoveniers ontstonden er vreemde sprongen en rare hoeken in het stratenpatroon. Dit patroon is nog steeds te herkennen in de Abstederdijk, de hoger liggende dijk langs de Minstroom.

Er zijn zorgen
Hoe blijft de schoonheid van het eeuwenoude Minstroomgebied, met de rivier, met de Abstederdijk, de Notebomenlaan en de Zonstraat als toegangswegen naar de oude binnenstad met daartussen gelegen het historische hoveniersgebied, de dierenweide, de boomgaard, de oude hovenierswoningen, de schuilkerk, voor de toekomst bewaard? Door de jaren heen zijn er zorgen geuit over de kwetsbaarheid van dit gebied. Politici komen en gaan. Ambtenaren komen en gaan. Het historisch geheugen zit bij de buurtbewoners.

In het Minstroomgebied heerst nog steeds een dorpse reuring. Bewoners zijn op weg naar het werk, naar school, op klompen of in laarzen met een kruiwagen op weg naar de dierenweide of de volkstuinen of bezig met het onderhoud van het groen in de buurt. Er zijn verschillende soorten woningen: koop, midden- en sociale huur. De bewoners zijn praktisch en theoretisch opgeleid. Er zijn bewoners die in de buurt zijn opgegroeid en nieuwkomers, jong en oud. Deze mengelmoes van achtergrond en vaardigheden onder de bewoners maakt het wonen prettig.

Juist voor deze bewoners, die zich inzetten voor dit gebied, is de erkenning door en de steun van de gemeente zo belangrijk. Alleen al hierom moet er geconcludeerd worden dat de pilot een succes is geweest. De status van gemeentelijk beschermd stadsgezicht moet bestendigd worden en zou zelfs wat meer inhoud gegeven kunnen worden voor wat betreft toepassing van en handhaving van bescherming.

Arjen Boorsma (Zonstraat)
Ruud Bredewoud (Abstederdijk)
Angelike van Erp (Notebomenlaan)
Jan Ruijter (Minkade)
Bernadette Slotman (Abstederdijk)

Zie ook: deze brochure van de gemeente over het Minstroomgebied
En: gemeentelijke informatie over Beschermd stads- of dorpsgezicht
En: op pad met Oud-Utrecht: de Minstroom