Door Kees van Oosten

"Het zijn de zachte stemmen die wél veel steun hebben voor de dingen die wij doen", zegt de scheidende Van Hooijdonk in het AD van 6 november 2024. Wat Van Hooijdonk daarmee bedoelt, wordt duidelijk als we terugkijken naar de stadsgesprekken Energie in maart/april 2015.

Deelnemers konden 600 euro verdienen door een paar zaterdagen mee te discussieren en vooral door zich te laten voorlichten door deskundigen van Ecofys, destijds behorend tot Eneco (!). Critici waren niet welkom. De uitkomst van die stadsgesprekken was uiteraard precies wat de gemeente horen wilde. 'Deliberatieve democratie' heette dat en daar schepte Van Hooijdonk erg over op. (*) 

Kort na haar aantreden als wethouder twitterde Van Hooijdonk: 'Door 2 procent van de auto's te weren wordt Utrecht 30 procent schoner'. Dat zou ze daarna nog een paar keer roepen, hoewel vaststond dat dat niet waar was. De milieuzone beperkte zich tot de binnenstad, maar bovendien waren deskundigen het er toen al over eens, dat de lucht ook zonder milieuzone langzaam beter zou worden: doordat het wagenpark elk jaar verjongt.

    
De rechtbank oordeelde in 2016 "dat de effecten ervan op zichzelf marginaal zijn". Uit naderhand uitgevoerd TNO onderzoek (25 maart 2016) bleek dat er geen verschil was tussen de uitstoot van fijnstof gemeten op de Catharijnesingel (binnen de milieuzone) en langs het Griftpark (buiten de milieuzone). Nog in 2018 riep Van Hooijdonk niettemin dat de hoeveelheid roet met dertig procent was afgenomen. 

Wat natuurlijk heel vervelend is, is dat door zo'n zinloze/symbolische maatregel juist mensen worden getroffen die het geld niet hebben om even een nieuwere auto te kopen. Tot eind 2023 bacht de milieuzone 5,4 miljoen aan boetes op. Het draagvlak in de stad voor een beter milieu zal er daardoor niet op vooruit zijn gegaan. 

Die milieuzone werd eigenlijk alleen ingevoerd om niets tegen de groei van het autoverkeer in de stad te hoeven doen en dus niets tegen de luchtverontreiniging van het groeiend verkeer. Het aantal parkeerplaatsen in de binnenstad (waar niet de armste mensen wonen), dáár werd niets aan gedaan.

Dat het autoverkeer in de stad zo min mogelijk in de weg moet worden gelegd was ook de bedoeling van Van Hooijdonks oproep Meldt overbodige stoplichten in 2015. Een initiatief dat je eerder van de VVD en D66 zou verwachten dan van een wethouder van GroenLinks. Het uitschakelen van al die stoplichten betekende vanzelfsprekend meer onveilige oversteken, vooral voor kinderen en ouderen. Zie de trieste ongelukken op de Vleutenseweg.

Eneco kon bij Van Hooijdonk rekenen op trouwe steun. Wettelijk is en was Eneco verplicht om uit een kwaliteitsverklaring het rendement van de stadsverwarming te laten blijken. De gemeente mag die echter controleren en weigeren, wat als gevolg kan hebben dat de stadsverwarming niet uitgebreid kan worden en nieuwbouw woningen beter geïsoleerd moeten worden. (**)

Die kwaliteitsverklaring werd en wordt door Eneco zelf opgesteld en natuurlijk komt daar uit dat de stadsverwarming een veel hoger rendement heeft dan de kachel/gasketel van de mensen zelf. Van Hooijdonk beweerde bij herhaling en met grote stelligheid dat de gemeente die kwaliteitsverklaring maar te accepteren had. Fijn voor Eneco, maar vervelend voor iedereen die zich bont en blauw betaalt voor het gebruik van de stadsverwarming.

Dat enorme rendement van de stadsverwarming is natuurlijk grote onzin. Iedereen kan bedenken dat alleen al met het transport van heet water door kilometerslange leidingen heel veel warmte en energie verloren gaat. Wat natuurlijk ook heel vervelend is, is dat voor die stadsverwarming in 2019 een houtverbrandingsinstallatie is gebouwd die én fijnstof in de lucht brengt én heel slecht is voor het klimaat: bomen worden tot uit Oost-Europa aangevoerd (met schepen die met smerige stookolie aangedreven worden) om hier verbrand te worden. (***)

En de CO2 die vrijkomt met het verbranden van bomen wordt niet of nauwelijks gecompenseerd door de opname van CO2 door nieuw aan te planten bomen. Niettemin was Van Hooijdonk (en GroenLinks) voorstander van stadsverwarming mét houtverbranding en vond ze het niet nodig de door Eneco opgestelde kwaliteitsverklaringen kritisch te laten beoordelen.

De werkelijke reden voor het opstappen van Van Hooijdonk is niet, zoals ze zegt, dat het leven na het wethouderschap lonkt, want ze barst nog steeds van de ambitie (AD 6-11-2024). De reden is dat de zogenaamde energietransitie van gas naar 'duurzame' stadsverwarming op een grote sof is uitgelopen en niemand weet hoe het verder moet. Altermatieven voor de stadsverwarming werden jarenlang door Van Hooijdonk van tafel geveegd. (****)

Eindelijk is nu ook voor Van Hooijdonk duidelijk geworden dat de stadsverwarming van Eneco helemaal niet het duurzame alternatief is van gas. De omschakeling van gas naar stadsverwarming blijkt per aansluiting meer dan 1000 euro te kosten, wat de kosten voor stadsverwarming in de toekomst zijn hangt af van de winsthonger van eigenaar Mitsubishi en bomen als brandstof gebruiken is niet duurzaam. Dat Utrecht in 2030 de klimaatdoelstellingen gaat halen is uitgesloten. Van Hooijdonk weet niet hoe het verder moet en dát is waarom ze vertrekt. 

De eerlijkheid gebiedt Van Hooijdonk niet alle schuld te geven van haar jammerlijk falen als wethouder duurzaamheid en energietransitie. Partijen in de gemeenteraad hebben de gewoonte om door dik en dun achter hun eigen wethouder te gaan staan, ook als die de boel bij elkaar liegt en er een puinhoop van maakt.

GroenLinks en de andere coalitiepartijen valt dus net zoveel te verwijten als Van Hooijdonk zelf. De gewoonte om de eigen wethouder (of die van partijen waarmee een coalitie is gevormd) nooit en te nimmer af te vallen heeft als gevolg dat er van de controlerende taak van de gemeenteraad niets terecht komt.

En het gevolg daarvan is dat wethouders en burgemeesters makkelijk door hun ambtelijke adviseurs worden ingepakt en in feite niet meer zijn dan goedbetaalde maar onwetende woordvoerders van de ambtelijke dienst. Dat verklaart ook waarom zij elke discussie uit de weg gaan met goed geïnformeerde actiegroepen, onder andere de actiegroepen die al jaren lang kritiek hebben op Eneco en de stadsverwarming en nu dus eindelijk gelijk gekregen hebben. 


Noten

* Zie: Deliberatieve democratie is volksverlakkerij (2017)
  
** Om aan minimale eisen te voldoen van energiezuinigheid is het voordelig voor de aannemer om rekening te mogen houden met super rendabele stadsverwarming.
  
*** Zie: Hoe Estse bomen worden opgestookt in onze centrales (2020)
  
**** Zie: Einde buurtinitiatieven Klopvaartbuurt Aardgasvrij (2024)