Muurschildering van noodlottige ballonvaart boven Wittevrouwen

Door Jim Terlingen - Utrecht is vandaag een mooie muurschildering rijker én een intrigerend verhaal. Er is een direct verband tussen de twee, want degene die het verhaal uit de geschiedenis opdiepte, is ook degene die de gemeente Utrecht inspireerde tot het maken van de schildering. 

Laat ik beginnen bij het begin.

Bokhove
Filosoof Niels Bokhove - tevens freelance schrijver, literair geschiedkundige en editor - woont in de buurt van de Monseigneur Van de Weteringstraat. In oude kranten ontdekte hij enkele jaren terug een bijzonder nieuwsbericht uit de tijd dat deze straat nog Weistraat heette.

Er was daar in 1893 iemand terechtgekomen die uit een luchtballon was gevallen. Of was hij gesprongen? De enig andere passagier was de ballonvaarder zelf, ene Léon Mary.

Bokhove deed uitgebreid onderzoek naar de kwestie en hij schreef onlangs speciaal voor de QR-code op een steen bij de muurschildering dit interessante verslag.

Op grond van Bokhoves artikel en een beetje eigen onderzoek geef ik hier een samenvatting.

Leon Mary
Ene Maria Leo Antenne (1855-1921), gevestigd in Den Haag, begon in 1889 een bestaan als ballonvaarder. Hij noemde zichzelf kapitein en ‘ingenieur-aéronaute’ en koos als artiestennaam Léon Mary.

Ballonvaarten waren in deze tijd grote evenementen, waar mensen graag hun huis voor uitkwamen. Je kocht een kaartje voor 'de opstijging' en kreeg dan na afloop een souvenir mee.

Deze vluchten, waarbij in het mandje tegen betaling een gast mocht plaatsnemen, waren niet zonder gevaar. Daar komt bij, concludeert Bokhove na een studie van veertig ballonvaarten van Léon Mary, dat we hem “gerust een brokkenpiloot mogen noemen, het lijkt erop dat hij te veel risico’s nam.” 

Amsterdam
Zo steeg hij op 8 juli 1893 op uit de tuin van het Paleis voor Volksvlijt in Amsterdam. De kapitein en zijn luchtballon ‘Koningin Wilhelmina’ werden door fotograaf Jacob Olie vastgelegd terwijl honderden toeschouwers ademloos toekeken.

In krantenberichten van de dagen erna is te lezen dat de ballon gevaarlijk dicht langs het ijzeren dak van het paleis ging. Daarna raakte het losgekomen anker verstrikt in telefoondraden en haakte kort daarna aan de kroonlijst van een nabijgelegen huis.

Het gevolg was dat de luchtballon ‘over de daken danste’. Politie en omstanders wisten de kapitein en zijn medepassagier te redden. Wonder boven wonder bleef iedereen ongedeerd (lees ook dit artikeltje van het Amsterdamse gemeentearchief).

Utrecht
Nog geen twee maanden later, op zaterdag 9 september 1893, ging het weer mis. Dit keer in Utrecht. Léon Mary zou met dezelfde luchtballon (de ‘Koningin Wilhelmina’) om vier uur ’s middags opstijgen uit Park Tivoli. Dat was indertijd een mooi park achter de Wittevrouwensingel en de Nachtegaalstraat.

Na een vertraging - het vullen van de ballon met gas verliep moeizaam - kon de kapitein twee uur later vertrekken. Aan boord was ook ene Dirk Dolman, een bijna 40 jaar oude vermogende hereboer uit Groenekan.

Er stond een stevige en ruwe noordwestenwind. Kwam het daardoor dat de ballon na korte tijd zakte? Hij botste daarna even tegen een schoorsteen of dakrand van een huis aan de Weistraat (tegenwoordig Mgr. Van de Weteringstraat). Toen viel Dolman uit de mand en kwam op straat terecht. 

Bewoners waarschuwden artsen uit de buurt en deze zorgden ervoor dat de bewusteloze Dolman per ambulance naar het Diakonessenhuis ging. Dat ziekenhuis zat toen nog aan de Oudegracht tegenover Twijnstraat aan de Werf. In het Diak bezweek Dolman aan zijn verwondingen.

Hoe ging het verder met de ballon? Direct na Dolmans val steeg hij flink en de waarschijnlijk zeer geschrokken kapitein Léon Mary kreeg hem na een half uur aan de grond bij station Driebergen-Zeist.

De kapitein ontkende dat het ongeluk te wijten was aan een fout van hem. Kort na het ongeluk melden kranten dat er een gerechtelijk onderzoek tegen hem was gestart. Maar over de uitkomst ervan is niets terug te vinden.

Dirk Dolman was het eerste slachtoffer van een tocht met een Nederlandse luchtballon.

Schildering
Zowel van Dolman, van de kapitein als van deze Utrechtse ballonvaart zijn geen foto’s bekend. En dus was het een uitdaging voor kunstschilder Jos Peeters om in opdracht van de Werkgroep Directe Voorzieningen van de gemeente Utrecht met een idee voor een muurschildering te komen.

Op basis van de hierboven getoonde afbeelding van het souvenir en van een krantenartikel uit 1893 ging Peeters vorige maand aan de slag op een steiger naast Mgr. Van de Weteringstraat 7. Natuurlijk is eerst aan de buren, het aartsbisdom Utrecht, gevraagd of ze geen bezwaren had tegen een schildering.

Onthulling
Vandaag was de officiele onthulling van de muurschildering door wethouder Eva Oosters en twee nazaten van de 'hoofdrolspelers' van dit verhaal. Bert Couturier (nazaat van Dirk Dolman) en Antoon Hertogs (nazaat van Léon Mary) zijn beiden door Niels Bokhove opgespoord. Het maakte van het geheel echt een bijzondere bijeenkomst.

Een bijzonder detail is nog dat Hertogs opgeleid is als duikbootkapitein, een vergelijkbaar curieus beroep als dat van de grootvader van zijn grootvader.

Tot slot nog een video (5.58 min). Nieuws030 ging vorige week met schilder Jos Peeters de steiger op.