Het is eigenlijk altijd al gehoopt (want het kon ook van een geit zijn), maar nooit wetenschappelijk bewezen en nu is het zover: DNA-onderzoek wijst uit: Utrechts stadsrecht uit 1122 gemaakt van kalf.

Donderdag werd dat nieuws bekendgemaakt en dat is qua timing helemaal goed want het stadsrecht is altijd te zien tijdens de Stadsdag van Utrecht en die is op 2 juni weer. Een doordeweekse dag en daarom is het aantal activiteiten enigszins beperkt tot Het Utrechts Archief aan de Hamburgerstraat en de omgeving van de Domkerk met gratis stadswandelingen, speciale rondleidingen in DOMunder, een klokkenluidersrondleiding door de Domtoren, verteltheater in Bar Walden en muziek in de Domkerk.

Bij Het Utrechts Archief is het stadsrecht én een speciale tentoonstelling te zien. Je kunt er ook luisteren naar de Koninklijke Brassband Utrecht. Het is sowieso altijd een mooi moment om het op één na oudste stadsrecht van Nederland in het echt te zien.

Uniek DNA-onderzoek heeft nu uitgewezen uit dat het document waarop de tekst staat is gemaakt van een kalf. Het onderzoek werd uitgevoerd door restauratoren van Het Utrechts Archief en onderzoekers van de Universiteit van York. Het is voor het eerst in Nederland dat dergelijk DNA-onderzoek naar documenten werd uitgevoerd.

Volgens Het Utrechts Archief gaat het om het op één na oudste stadsrecht van Nederland, uitgegeven door Keizer Hendrik V in 1122. Hij liet de Utrechters een eed van trouw afleggen en gaf ze in ruil voorrechten, zoals vrijstelling van tolbetaling en het recht om een stadswal te bouwen. Daartoe vaardigde hij op 2 juni va dat jaar twee oorkonden uit, die beide als origineel bewaard zijn en zich bevinden in de collectie van Het Utrechts Archief.

Restauratoren van Het Utrechts Archief, expertisecentrum voor informatiebeheer, restaureerden beide stukken in de aanloop naar de Stadsdag, de verjaardag van Utrecht. Ze wilden door middel van DNA-onderzoek te weten komen welk dierlijk materiaal het perkament bevat. De oorkonden werden vervolgens op DNA-niveau onderzocht door de Universiteit van York. Daaruit bleek dat ze beide zijn gemaakt van hoogwaardig kalfsleer, dat in de 12e eeuw erg kostbaar was.

Dergelijk onderzoek is uniek in Nederland. Elly Pouwels, restaurator bij Het Utrechts Archief over het onderzoek: "We hebben speciale gum materiaal van de achterkant van de oorkonden afgehaald. De Universiteit van York heeft daarmee onderzoek gedaan naar welke dierlijke proteïnen er in dit materiaal zitten."

Verwacht werd dat het materiaal van geit zou zijn gemaakt omdat de meeste documenten uit die tijd van geit werden gemaakt. Dat het perkament van kostbaar kalfsleer was gemaakt, was dan ook een verrassend resultaat. Archivaris Kaj van Vliet, nauw betrokken bij het project: "Het onderstreept de bijzondere waarde die in 1122 al toegekend werd aan dit stadsrecht. Het ging niet om zomaar een oorkonde, maar om een stuk dat werd vervaardigd in opdracht van de keizer. Dat blijkt uit de opmaak van het stuk en het gehanteerde schrift. De gebruikte perkamentsoort bevestigd dat. Al deze uiterlijke kenmerken onderstreepten de keizerlijke statuur van de verleende privileges."

DNA onderzoek 

De Universiteit van Dublin en de Universiteit van York deden al eerder onderzoek naar dierlijk DNA in oude documenten. Perkament wordt zo gebruik als bron voor onderzoek naar veestapels en de ontwikkeling van landbouw. Van Vliet: "Maar het is voor het eerst dat we nu deze onderzoeksmethode toepassen op een Nederlands document, uit een periode waarin schriftelijke stukken maar heel spaarzaam zijn overgeleverd. Zo verkrijgen we nieuwe gegevens, bijvoorbeeld over de datering ervan. Die data zeggen ons iets over authenticiteit van de documenten, de maatschappelijke waarde ervan én over de tijdsgeest. Ditzelfde onderzoek willen we nu ook gaan toepassen op de andere oorkonden uit de 11e en 12e eeuw die we bewaren, en die een unieke verzameling zijn in Nederland."

Op 2 juni vertelt de restaurator van Het Utrechts Archief tijdens de Stadsdag meer over het DNA-onderzoek. Kijk op www.stadsdagutrecht.nl voor meer info ook over de andere activiteiten die dag.