Nachtegaalstraat heet nu ook Nâchtegaolstraot

Een van de straatnaambordjes 'Nachtegaalstraat' is sinds vrijdag uitgebreid met een versie volgens 'de Vollekstaol van Uterech'. Zelfbenoemd Vollekstaol-ambassadeur Koos Marsman hield op verzoek een toespraak...

"De Nachtegaalstraat. Volgens het Straatnamenboek van Erik Tigelaar is de straat al sinds 1659 genoemd naar een herberg, de Nachtegaaltjens. Het is in die tijd nog 'Smalle Nachtegaaltjenssteeg', maar vanaf 1869 is het 'Nachtegaalstraat'. Steegjes hadden een slechte naam en de bewoners ervan woonden liever aan een straat.

Het is alweer bijna een jaar geleden als Utrechter Joost Gijzel naar het programma Bla, Bla, Bla met Schaap kijkt. De actrice Elise Schaap maakt er een sport van om ergens in het land heel snel het lokale dialect aan te leren en dat te gaan spreken en te testen bij een onwetend publiek. Ze komt ook naar Utrecht en om de vollekstaol van ’t plat Utregs beter te leren begrijpen komt ze in gesprek met Tineke Schouten, de cabaretier die bekend is van haar typetsjes zoals Annie uit de Takkestraat, typetjes die ze heel scherp Utregs laat praten.

Tegen Tineke zegt Elise Schaap dat ze het Utregs als spreektaal nog niet machtig is en niet verder komt dan ‘Nachtegaolstraot’. Die uitspraak op z’n Utregs, dat vindt Tineke, die hier helaas vandaag niet aanwezig kon zijn, al heel wat want juist die straatnaam heeft wat zij graag wil bij ’t Utregs praten: zoveel mogelijk A-tjes in een woord.

Joost Gijzel is helemaal onder de indruk van wat hij hoort. De straatnaam Nachtegaalstraat als voorbeeld van hoe Utregs kan klinken. “Maar waarom wordt die straatnaam niet in het Utregs geschreven”, vraagt hij zich af.

Gijzel vraagt zich soms wel meer af. Hij is vormgever en ontwerper en is sinds een jaar of twee bezig van alles te bedenken waarbij hij zich door Utrecht laat inspireren. Hij heeft vazen en lampen gemaakt in de vorm van de Domtoren en een mooie ketting in de vorm van de singels.

Ja, die Joost Gijzel heeft wat met Utrecht en hij vindt dat de vollekstaol tot het culturele erfgoed behoort en wel wat steun kan verdienen. Hij bedenkt dat een straatnaambord voor de Nachtegaalstraat in het Utregs op zijn plaats is. Hij neemt contact op met de gemeente en daar pikt Fred Nuwenhuis van de werkgroep Directe Voorzieningen het op.

En zo leidt het een en ander tot het feit dat we hier nu staan om de Nachtegaalstraat zijn Utregse versie te geven. En laten we wel zijn. Het gaat om maar 1 zo’n Utregse straatnaam en het is een dolletje want het ligt niet in de bedoeling, helaas, dat de straatnaam voortaan ook officieel in het Utregs geschreven moet worden.

Het zou overigens niet uniek zijn als de Nachtegaalstraat voortaan in het Utregs geschreven zou moeten worden. We hebben in Utrecht al drie straten die op z’n Utregs uitgesproken en geschreven worden. Dat zijn de Bemuurde Weerd en de Weerdsingel-oost en de Weerdsingel-west.

Jawel, Utregse straatnamen want ‘weerd’ is de Utregse uitspraak van ‘waard’. Woorden met een dubbele A gevolgd door de letters R en D worden in ’t Utregs uitgesproken met een dubbele E.

De straten liggen in een gebied dat in de Middeleeuwen ‘den weerde’ werd genoemd wat Utregs was voor ‘waard’ oftwel een uiterwaard, een nat gebied met veel sloten. En zoals vroeger Utrechters ‘peerd’ zeiden als het over een ‘paard’ ging, werd ‘waard’ als ‘weerd’ uitgesproken en werd het dus in de vollekstaol met dubbele E geschreven.

Gaan we terug naar Joost Gijzel. Op een straatnaambordje dat hij zelf ontwierp schreef hij dat Nachtegaalstraat ‘volgens Utrechters de aller Utrechtst klinkende straatnaam van Utrecht’ is. Daar kunnen we nog lang over soebatten zoals Utrechters dat graag doen. Ik vind Amsterdamsestraatweg ook een goede en wat te denken van Adriaen van Ostadelaan en niet te vergeten de Hardebollenstraat.

Hoe dan ook. Vanaf vandaag hebben we in Utrecht een Utregs straatnaambordje en dat ook correct in ’t Utregs geschreven is. We plaatsen een dakje, een circumflex, bovenop de eerste alleenstaande klinker A van Nachtegaal. Zo weten we: de articulatie blijft een scherpe A: Nâch...

En waar twee A’s achter elkaar staan, zoals in ‘gaal’ en ‘straat’ verandert dit in AO want in ’t Utregs wordt de klank van deze A’s achterin de mondholte gevormd en is wat ‘gesloten’ en dan hoor je: ‘gaol’ en ‘straot’, oftewel: Nâchtegaolstraot. En op welk nummer in deze straat zou je het liefste willen wonen? Dat is eenvoudig: op nummer 88 (âchentâchtig)."