Grote missers rondom straatnamen in buurt De Nieuwe Defensie

Door Olaf Graeff en Jim Terlingen

Dit artikel gaat over de straatnaamgeving in de nieuwe buurt De Nieuwe Defensie, die langs het Merwedekanaal verrijst. Er zijn daar 18 straten-promenades-wegen-hofjes-lanen gepland, waarvan er op dit moment iets minder dan de helft al bestaan (zie ook website gemeente Utrecht).

Daar gaan met de namen van verzetsstrijdsters dingen mis. Veel. En op verschillende niveaus. We geven u in detail onze bevindingen, maar eerst wat achtergrondinfo. 
   

Achtergrond

Het gebied waarop nu De Nieuwe Defensie ontstaat was lange tijd een bedrijventerrein, waar ook het ministerie van Defensie magazijnen had. Vandaar de naam. Deze gebouwen zijn in de oorlog bezet geweest door de Duitsers, die ze gebruikten als fabriek en voor brandstofopslag. 

Eind jaren vijftig werden iets verderop, aan de andere kant van de Overste den Oudenlaan, de eerste straten naar verzetshelden vernoemd. Dat waren er toen dertien, allen mannen met een link met Utrecht. In de jaren erna kwamen er in de wijk meer verzetsstraten bij, en ook voor het eerst met vrouwennamen. Zo kregen we het Anne Frankplein, de Koningin Wilhelminalaan, de Truus van Lierlaan en de Doctor M.A. Tellegenlaan. 

In 2019 adviseerde de straatnamencommissie aan het college van B&W de straten van de buurt De Nieuwe Defensie te vernoemen naar Utrechtse verzetsgroepen en individuele verzetsstrijders. Op advies van de in Utrecht geboren historicus Ad van Liempt koos de commissie bij de individuen voor vrouwen die voor hun verzetswerk na de oorlog (soms postuum) de Israëlische Yad Vashem-onderscheiding hebben gekregen.

Een woordvoerder van gemeente legt de Yad Vashem-selectie als volgt uit: ‘Er is een grote groep minder bekende verzetshelden die bestaat uit zowel mannen als vrouwen. Door naar de mensen te kijken die een Yad Vashem-onderscheiding hebben gekregen kunnen we toch mensen uit deze groep eren. Per onderscheiding is er namelijk uitgebreid onderzoek gedaan naar de persoon in kwestie. Uiteindelijk heeft de commissie een selectie van namen voorgelegd aan het college van burgemeester en wethouders en die heeft een definitief besluit genomen.’ 

In december 2020 werd de namenlijst vastgesteld en werden alle nieuwe straatnamen officieel in het kadaster geregistreerd. 

In 2022 plaatste de gemeente Utrecht aan de kant van de Overste den Oudenlaan een bord, waarop een wijkplattegrond staat met alle straatnamen en een toelichting. Op het bord staan 14 namen genoemd van individuele verzetsstrijders en 4 van verzetsgroepen.   

Op 4 mei 2022 onthulde de burgemeester het bord in het bijzijn van nabestaanden en andere belangstellenden. De gemeentewoordvoerder: “Er waren ongeveer 40 mensen aanwezig bij de plaatsing van het bord. Dit gaat om o.a. nabestaanden van of mensen met een relatie tot Geertje Neuberg-Zijlstra, Hebe Kohlbrugge, Nel van der Spek, de Oranje Vrijbuiters en het Utrechts Kindercomité”. 

In 2024 zijn de eerste van 950 geplande woningen bewoond. De eerste duizenden brieven en pakketten zijn inmiddels op de nieuwe adressen bezorgd.

De fouten

Hieronder presenteren wij de fouten die wij hebben ontdekt rondom de naamgeving van de straten, in de informatie op het grote bord en op de blauwe straatnaambordjes.

Om een en ander helder uit te leggen, tonen we hier nog eens groot de informatie die op het bord staat:  

  
Fout 1: Paulina van Crombruggehof 

De achternaam van deze vrouw (Antwerpen, 1892 - Utrecht 1951) wordt geschreven met een ’N’ als laatste letter. Dat tonen alle officiële documenten aan, zo ook de huwelijks- en overlijdensakte:
 

Dit is trouwens een foto van haar, uit 1927 (afkomstig van Joods Monument, waar haar naam ook juist staat vemeld):

De naam die aan het hof is gegeven, is dus niet correct.

Als we op het internet gaan zoeken naar een mogelijke bron voor de fout, dan zien we haar achternaam ook op de Yad Vashem-website juist staan. Is het dan een ‘simpele verschrijving' van de straatnamencommissie? Dan ontdekken we deze alinea in het boek ‘Jodenjacht’ van Ad van Liempt en Jan Kompagnie uit 2013:

Hier staat dezelfde verschrijving. Van Liempt, adviseur van de straatnamencommissie, verklaart echter tegen ons dat hij geen namen heeft aangeleverd. 

Fout 2: Petronella Ketelpromenade

Op 9 augustus 1890 wordt Pieternella Ariaantje Ketel geboren. Ze heet dus ‘Pieternella’ en niet ‘Petronella’. Ook deze naam die aan de straat is gegeven, is dus onjuist. 

Wat wij verder niet begrijpen, is dat er niet gekozen is voor de naam die ze zelf voerde: Nel. (Op haar grafsteen staat ‘Nellie A. Ketel’). In het geval van een andere verzetsstrijdster op het bord, Jet Berdenis van Berlekom, is namelijk wel gekozen voor haar roepnaam. Zij kwam ter wereld als Henriëtte. 

Waarom de keuze voor de roepnaam ook niet hier? We hebben deze vraag voorgelegd aan de gemeente Utrecht, maar een antwoord is uitgebleven.

>> Nagekomen bericht, 31 augustus:
Een oplettende onderzoeker wijst ons er terecht op dat er nog een fout is bij Pieternella Ketel. Haar sterfjaar staat verkeerd op het grote bord. Dat is 1974 en niet 1972.

Fout 3: Petronella Mulderstraat 

Een identiek geval. Op 19 juni 1913 kwam Pieternella Christina Mes ter wereld, die in 1932 huwde en de achternaam Mulder kreeg. 

Ze heette ‘Pieternella’ en niet ‘Petronella’. Haar roepnaam was Nel. Ook deze naam die aan de straat is gegeven, is dus onjuist.

>> Nagekomen bericht, 31 augustus:
Ze scheidde in 1946, dus het had ook wel de Pieternella (of Nel) Messtraat mogen zijn.

Fout 4: Maria Parélaan

Op 14 juli 1896 komt Henrica Maria Paré ter wereld. Henrica werd een bekend beeldend kunstenaar onder de naam ‘Ru Paré’. 

Onlangs verscheen er biografie van Wim Willems over haar. Daarin staat dat ze in privékring 'Zus' werd genoemd. Het is niet te volgen waarom er 'Maria' op de bordjes komt. Zelfs haar biograaf - die we hebben gecontacteerd - kan er geen chocola van maken. Hij noemt het zelfs ‘absurd’.

Pijnacker heeft een Ru Parésingel, Den Haag een Ru Paréstraat en in haar geboorteplaats Druten bestaat zelfs een straatje met de naam Ru Paré (vermoedelijk een Frans woordgrapje). 

Het had in Utrecht natuurlijk 'Ru Parélaan' moeten zijn. 

Fout 5: Cornelia Moeslaan

Cornelia had de roepnaam Cor.

Haar geboorte- en sterfjaar op het grote bord (1913-1996) is correct. Maar onder het blauwe straatnamenbordje staat een verkeerd geboortejaar. ‘1926’ moet ‘1913’ zijn.

Fout 6: Nel van der Speklaan

Ze kwam op 19 december 1903 ter wereld als Neeltje van der Spek. Haar roepnaam was Nel. Hier heeft de straatnamencommissie dus wel gekozen voor de roepnaam. Maar op het grote bord staat niet 1903 maar 1926 vermeld als geboortejaar. En dat is wel verkeerd.

Het blauwe bordje is er nog niet.

 
Fout 7: Regina Landzaatpad

Op 1 juni 1900 komt Agatha Regina (Gien) Landzaat ter wereld. Ze overlijdt in 1995. De voornaam ‘Regina’ lijkt ok, behalve dan dat ‘Gien’ passender zou zijn. Maar op het grote bord staan totaal verkeerde jaartallen: 1903-1978.

Het blauwe bordje is er nog niet.

Fout 8: Geertje Zijlstrahof

Geertje Zijlstra (1907-1993) staat op het grote bord. Dat is correct.

Maar wat staat er op de blauwe straatnaambordjes? 1913-1944. Onjuist.

Reactie

Een foutje maken is menselijk. Maar deze acht (negen) fouten vragen natuurlijk om een reactie van de straatnamencommissie en de gemeente Utrecht. De grote vraag is: hoe heeft het zo mis kunnen gaan?

De Utrechtse straatnamencommissie bestaat uit zes leden: Wilbert Smulders als onafhankelijk voorzitter, Victor Lansink van Het Utrechts Archief, Gijsbert Voskamp van Veiligheidsregio Utrecht, Mike Spilker van Vergunningen, Toezicht en Handhaving, Daniella van Gastel van de wijkbureaus en Hans van Oort als inwoner van de stad.

Via een woordvoerder van de gemeente hebben we wekenlang gevraagd om een gesprek met de commissievoorzitter en we hebben via e-mail en app direct contact gezocht. We mochten onze vragen alleen stellen aan de woordvoerder.

We hebben afgelopen maandag dit artikel toegestuurd en gevraagd om een reactie. Die is uitgebleven.

Eerder dit jaar werkte voorzitter Wilbert Smulders, gepensioneerd universitair docent bij de vakgroep Nederlands van de Universiteit Utrecht, wel mee aan de mooie podcast In de schaduw van het verzet van twee Utrechtse middelbare scholieren, Aniek Harmsen en Nynke Faber, over de achtergronden van de verzetsstrijdsters. De twee leerlingen kregen hiervoor een prijs van de Radboud Universiteit.

Deze twee zinnen van Smulders, uitgesproken in de podcast, springen er voor ons uit: 

We vinden als commissie - en dat is een beleidsding van deze commissie - onderschriften heel belangrijk. En zeker voor zulke lui als verzetshelden die je nou juist eert door ze uit de anonimiteit te halen.

We verwijzen naar alles wat hierboven staat en willen daarbij nog eens extra wijzen op de woorden ‘Utrechtse verzetsstrijder WO II’. Bij sommigen is dat ronduit geschiedvervalsing. Neem nou Ru Paré, die als Maria Paré op de straatnaambordjes komt en in Druten is geboren. Haar biograaf Wim Willems snapt de omschrijving niet: ‘Ze woonde en werkte in Den Haag.’

Onze conclusies

Men is vreselijk slordig omgegaan met de schrijfwijze van de namen van de verzetsstrijdsters, met de verdere gegevens die op het bord zijn gekomen en met de gegevens die op de blauwe straatnaambordjes terecht zijn gekomen.

De woorden ‘Utrechtse verzetsstrijder WO II’ worden soms op ongepaste wijze gebruikt.

Direct contact hierover met de straatnamencommissie bleek niet mogelijk. 

Tot slot drie losse opmerkingen

1. Als het grote bord toch wordt aanpast (wij kunnen dat ons voorstellen), schrijf dan onderaan ‘Utrechts Kindercomitéstraat’ en dan ook met een hoofdletter K, net zoals dat op het straatnaambordje staat. 
2. ‘Yad Vashem onderscheiding’ (staat op het bord) schrijf je met een streepje. Het is ‘Yad Vashem-onderscheiding’.
3. Op het bord staat ook dat de ‘gezusters Korver’ een verzetsgroep is. Maar dat lijkt ons wat overdreven. Het gaat om drie zussen (Clasina, Elisabeth en Catharina) die meerdere joodse onderduikers verborgen.
     
     

Zie ook vervolgartikel: In 2021 al melding van fouten in straatnamen (30 augustus)

NB. Nieuws030 had eerder al onthullende artikelen over de Merwedekanaalzone. Die gingen over een heel andere kwestie: hoe vastgoedavonturiers tientallen miljoenen euro’s binnensleepten.

Reacties: info@nieuws030.nl