Grafsteen verzetsman Heukels aangepast

Eerdere artikelen:

* Het raadsel van de SS-S (18 januari 2020)
* Mogelijk blijft de SS-S op het graf van Wolter Heukels staan (30 januari 2020)
* ‘Runeteken verdient nader onderzoek‘ (5 feb 2020)

Door Jim Terlingen - De grafsteen van verzetsman Wolter Heukels op begraafplaats Kovelswade is aangepast. In overleg met nazaten van Heukels heeft een steenhouwer de '4' die eruitzag als een sigrune, een zogenaamde SS-S, veranderd. Tevens hebben alle tekens een verfje gekregen.

In januari 2020 ontstond naar aanleiding van mijn column op Nieuws030 rumoer in het Utrechtse over de aanwezigheid van het rune-teken op de steen, dat bekendheid kreeg door het gebruik door de Duitse SS.

AD-Utrechts Nieuwsblad dook enkele dagen later ook op dit onderwerp en in hun artikel gaf gemeentewoordvoerster Jacqueline Rabius aan: "Als de restauratie tot financiële problemen mocht leiden bij de nabestaanden, dan neemt de gemeente de kosten voor haar rekening. De grafsteen moet gerestaureerd worden. Wij vinden het heel belangrijk dat het opgelost wordt.’’

De aanpassing van de steen die nu is verricht, is betaald door de gemeente en is in nauw overleg gebeurd met twee nabestaanden, kleindochters van Wolter Heukels. De dames, beiden begin-zestigers, waren zich met betrekking tot het runeteken van geen kwaad bewust. "Zo lang wij ons kunnen herinneren, heeft de '4' er op deze manier uitgezien. Wij gaan ervanuit dat deze er vanaf het begin opstaat."

Toen ze op 4 mei jongstleden op televisie naar de Dodenherdenking op de Dam in Amsterdam keken, werd hun idee bevestigd: "Daar zagen we achterop het monument ook een '4' die er zo uitzag."

Honderd procent zekerheid over het moment dat de sigrune op de grafsteen van Heukels verscheen, is er ondanks dit helaas nog niet. Een deskundige, funerair specialist René ten Dam, zei er in februari dit over: "Over de interpretatie bestaat wat mij betreft geen twijfel: het is een sigrune. De beschadiging lijkt bewust."

Ten Dam geeft nu een aanvulling: "De vier is inderdaad enigzins vergelijkbaar op het Nationaal Monument op de Dam, maar de cijfers zijn daar wel meer in lijn met elkaar: zo heeft de 1 een vergelijkbare hoek als de 4. Dat is op het grafmonument van Heukels niet het geval. Het hoeft nog steeds geen opzet te zijn, maar de combinatie van het hakwerk en de wijze waarop de 4 beschilderd was en daarmee de vorm benadrukte, is op z'n minst opvallend te noemen."

Wie was Wolter Heukels?
In september 1944 was de in Utrecht wonende PTT-beambte Wolter Heukels 52 jaar toen hij stiekem contact maakte met bevrijd-Nederland. Dat deed hij vanuit het hoofdgebouw van de Nederlandse Spoorwegen in Utrecht, samen met enkele leden van een illegale verzetsgroep. Een maand lang werden zo de tijdstippen van Duitse treintransporten doorgegeven. Wolters illegale naam was 'ome Henk'.

Heukels werd op 16 oktober 1944 samen met anderen door de Sicherheitsdienst gearresteerd. Hij probeerde te ontsnappen door van een balkon van acht meter hoog te springen. Een bekkenfractuur was het gevolg.

Op maandag 22 januari 1945 werd hij op het terrein van de machinefabriek Jaffa gefusilleerd samen met de 28-jarige Leendert Lans als vergelding voor een bomaanslag op Jaffa.

Heukels liet een vrouw en drie kinderen achter.

Eerbetoon
Kort na de oorlog, in juli 1945, werd de Utrechtse Mengelberglaan omgedoopt in Wolter Heukelslaan. (Willem Mengelberg, chef-dirigent van het Concertgebouworkest, was tijdens de oorlog niet afkerig van de bewondering van de Duitsers).

Op 7 mei 1946 werd Heukels door koningin Wilhelmina postuum onderscheiden met het Verzetskruis 1940-1945.

Op dinsdag 4 mei 1948 werd 's middags op de begraafplaats Kovelswade door de heer A. Klein, 'buitengewoon geëmpl. 1e kl. van de PTT' in aanwezigheid van vele mensen bij Heukels graf boven de steen een plaquette onthuld. Na de onthulling spraken onder anderen oud-burgemeester Ter Pelkwijk en verzetscollega H. de Man (met de illegale naam 'Siem'). Zoon Gerrit-Jan Heukels sprak mede namens de weduwe en de andere familieleden een dankwoord uit. 

Tegelijkertijd werd op begraafplaats Oud-Kralingen in Rotterdam "onder veel belangstelling" (Vrije Volk, 5-5-1948) eenzelfde monument onthuld bij het graf van Leendert Lans.

In de ochtend van die 4e mei 1948 was de originele versie van deze bronzen plaquettes in het trappenhuis van het postkantoor aan de Neude onthuld. Deze is in 2020 voor iedereen zichtbaar geworden in het bibliotheekdeel van het voormalige postkantoor.

In 1957 werd ook Leendert Lans geëerd met een straatnaam in Utrecht: de Lanslaan. De gemeente richtte toen een verzetsheldenbuurt in met 13 namen van mannelijke verzetslieden in Kanaleneiland (Transwijk).

Op 4 mei 2020 jongstleden werd op de Tanimbarkade in Lombok nog een krans geplaatst bij een monument op de plek waar machinefabriek Jaffa stond en waar Heukels en Lans werden gefusilleerd. (Overigens stond op deze steen vanaf de plaatsing in december 2004 tot aan augustus 2005 'Jans' in plaats van 'Lans'.)

Nagekomen bericht, 22 mei 2020: 
Een neef van Leendert Lans heeft naar aanleiding van dit artikel in Rotterdam de grafsteen van zijn oom op Oud-Kralingen nog eens bekeken. "De '4' ziet er daar gewoon uit als een '4'. Ik weet echter niet of de steen ooit vervangen is." 

Leendert Lans is na de oorlog op 25 augustus 1945 op Oud-Kralingen herbegraven. Daarvoor was zijn graf ergens in Utrecht, meldt deze neef. Hij is trouwens de persoon die in mei 2005 de fout op het monument in Lombok ontdekte (hij was tot op dat moment niet ingelicht dat er zo'n monument was). 

Ook reageren? terlingenschrijft@kpnmail.nl
Zie ook: www.jimterlingen.nl