Gerrit Jansen, de kermisprofessor (1929-2021)

Vandaag werd bekend dat professor Gerrit H. Jansen afgelopen zaterdag is overleden. De socioloog Jansen werd vooral bekend als de kermisprofessor vanwege een studie en boek over de kermis in Nederland (en dat leidde tot de oprichting van de Piekenkermis op de Maliebaan!). Hij deed ook een studie naar het sociale leven in het café (waarvoor hij talloze uren onder meer in het Utrechtse café Van Wegen doorbracht) en tijdens straatfeesten en schreef met Kees Visser een boek over Utrechtse pleinen.

In november 2004 had Ton van den Berg voor het Utrechts Nieuwsblad een interview met de professor naar aanleiding van het boek Prettige Feestdagen. Hieronder het artikel.
    

Een jaar lang trok ’kermisprofessor’ Gerrit Jansen feestend door de stad. Wat hij zag en beleefde, schreef hij op in Prettige Feestdagen: over Utrechtse feesten in het heden en verleden. Het boek wordt deze week gepresenteerd. Van carnaval tot smartlappenfestival, Jansen was erbij. Wat bezielde de professor? ,,Ik wilde het beleven, in me opnemen wat ik zag’’.

Door Ton van den Berg

Emeritus-hoogleraar Gerrit Jansen moet naar een feestje. Zijn kleindochter wordt drie jaar. ,,Als ik binnenkom en ze ziet me, dan staat ze op en juicht met haar handen in de lucht. Precies zoals ze doen als er in Galgenwaard een doelpunt wordt gescoord.’’

Als de professor vertelt over zijn kleindochter is hij uit zijn stoel opgestaan en doet het juichen voor. De armen gaan gestrekt in de kleine woonkamer van zijn woning aan de Nieuwegracht. Hij lacht en gaat weer zitten. Voordat hij naar zijn kleindochter gaat wil hij vertellen over de Prettige Feestdagen die hij heeft gehad en waarvan hij de ervaringen in een boek heeft vastgelegd.

Van feesten in Utrecht weet hij inmiddels veel. Heel veel. Voor zijn boek alleen al bezocht hij er in 2000 en 2001 meer dan twintig: van het carnaval tot het smartlappenfestival. Hij keek er, als opgeleid socioloog, zijn ogen uit en groeide zo uit tot feestdeskundige. En zo iemand leg je natuurlijk de vraag voor: En, is de Utrechter een feestbeest?

Na drie jaar keihard werken aan het boek moet Gerrit Jansen over die vraag even nadenken. In de stilte die valt komt de vervolgvraag al: Want Utrechters zijn toch eigenlijk van die nuchtere, beetje stijve mensen? Op die opmerking volgt meteen antwoord: ,,Hoe kom je erbij! Als FC Utrecht een goal scoort dan gaat het hele stadion overeind en is het één groot feest. De Utrechter is net zo dol op feesten als ieder ander. De humor is anders. Een Utrechter maakt humor door iets tussen neus en lippen door te zeggen en daar heel serieus bij te kijken. Op een keer kwam ik de oude Lindebar hier verderop aan de gracht, binnen. Er was maar één klant en die zat met zijn rug naar mij toe. De toenmalige kastelein, ouwe Henk, was er niet en ik vroeg aan de rug: waar is ouwe Henk? En die rug antwoordde: ,Die is net door twee agenten weggebracht en het werd weer eens een keer tijd ook'. Een geintje. Met een strak gezicht.’’

Ingehouden

,,Maar de polonaise,’’ zo vervolgt Jansen, ,,is hier net zo populair als elders. Of neem het Smartlappenfestival. Heb je dat wel eens gezien? Ze staan met de handen hoog mee te zingen in de Potdeksel, de Witte Ballons, het Ledig Erf en al die andere cafés. Het duurt soms wel even voordat de Utrechter, en ik bedoel dan de autochtoon, losbarst."

Jansen houdt er ook wel van, van een feest (en in diverse cafés zoals café Primus, is hij geen onbekende). Maar de afgelopen drie jaar was het feesten werk geworden. ,,Ik dronk niet te veel. Een biertje, een wijntje. Ik was bezig met een onderzoek en daar moest ik de aandacht bij houden. Want hoewel ik meedoe  participeer in het feest, ben ik vooral een observator.’’

Een observator is Jansen al jaren. In de kroeg, in de straat en op de kermis. En als hij uitgekeken was, schreef hij er een boek over dat, vaak tot zijn eigen verbazing, nog graag gelezen werd ook. Het begon in 1976 met zijn proefschrift 'De eeuwige kroeg' dat insloeg als een bom en hem in een klap in heel Nederland bekend maakte.

Een boek over 'de straat' volgde later, en zijn boek over de kermis in Nederland ('Een roes van vrijheid') werd in 1987 een grote hit in de boekwinkels. In Utrecht leidde het tot een initiatief, samen met de organisatie Stadsontspanning, voor de Piekenkermis op de Maliebaan. Een kermis die zich nog altijd onderscheidt van alle andere kermissen in het land en die jaarlijks meer dan 100.000 bezoekers trekt.

Uit die tijd stamt ook zijn bijnaam: de kermisprofessor. ,,Jawel, ik vind het zeker een eretitel als mensen dat zeggen. Ze hebben me ook wel de kroegprofessor en straatprofessor genoemd. Ik vind het prima. ,,Eigenlijk ben ik tamelijk verlegen,’’ zegt Jansen als we over zijn jeugd praten. ,,Daarom koos ik er als jongeman niet voor journalist te worden. Ik dacht dat ik het niet aan zou durven overal op af te gaan. Ik heb overwogen rechten te gaan studeren of geschiedenis, maar het werd sociologie toen ik daar kennis mee maakte. Dat leek mij wel wat.’’

Journalistiek en geschiedenis is hij 'erbij blijven doen'. Hij pakt 'De eeuwige kroeg' van een plank. ,,Je ziet het aan mijn stijl van schrijven en aan mijn acht boeken. Het begint altijd met 'waar komt het vandaan, wat is de situatie nu en wat zie je'. Bij Prettige Feestdagen heb ik dat ook gedaan. Ik ben informatie gaan verzamelen over de historie van de feesten, ben er gaan kijken en heb er meegedaan. Ik wil het om me heen hebben, beleven. Ik zuig alles op wat ik zie. De trossen ballonnen en de gekte van de talloze mensen op de vooravond van de Vrijmarkt, maar ook dat kleine meisje dat tussen al die drukte op een krukje zit met een fluit aan haar mond. Dat sfeerbeeld probeer ik op te pakken en weer te geven. Net als het geluid van de platgetrapte blikjes die over de straat worden geschopt.’’

Gekte

De gekte van de Vrijmarkt, de binnenkomst van sinterklaas en de kinderen die het Sint Maartensfeest vieren, dat zijn voor Jansen, omdat hij gevraagd wordt te kiezen, de mooiste feesten in de stad. ,,Ik hou van de heftigheid en de herrie van de Vrijmarkt en ik vind het prachtig die kinderen als sinterklaas er is bij de Bemuurde Weerd. En kijk eens naar die gezichten van de kinderen die met hun lampion de donkere enge straat op mogen met Sint Maarten.’’

Maar genieten kan hij ook van het Smartlappenfestival en het Bluesfestival. Is het dan allemaal leuk? Van een feestje als 750 jaar Gotische Dom wordt hij niet echt lyrisch. ,,Ik vond het interessant, maar ik geloof niet dat er een polonaise rond die steigerkerk is gelopen.’’

Maar lovend is de professor over de andere, meestal jaarlijks terugkerende, Utrechtse feesten. Met veel gebaar zegt hij: ,,Hele mooie feesten zijn het. Met vreugdevolle uitbarstingen die je in vervoering brengen. Ellende krijgt een mens voor niks, maar een feest tilt je even op. Een feest, dat heeft ieder mens zo nu en dan nodig.’’

Prettige Feestdagen - Utrechtse feesten in heden en verleden, door Gerrit Jansen en foto's van Nol van Dongen.