Beweeg mee met Utrecht op Film

Door Ton van den Berg - Rij met een auto door de Utrechtse binnenstad tijdens de jaren zestig, ga met een boot door de grachten in de jaren tien en twintig, bekijk de stad zoals die 100 jaar geleden was vanaf een tram. Het wordt nostalgisch smullen voor iedereen die van zijn of haar stadsjie Utrecht houdt en die dus de expositie 'Utrecht op film' moet gaan zien.

Vanaf zondag 8 april draaien tientallen films in Het Utrechts Archief aan de Hamburgerstraat. Van buurtfeesten zoals in de Hoogstraat tot fabrieksfilms van de voormalige staalfabriek Demka. Het is een feest om al die bewegende beelden te zien. Foto's van vroeger zijn al leuk, maar wat is het toch geweldig om bewegende beelden van het oude Utrecht te zien. Waarom? Omdat het voor velen vooral een feest der herkenning is, van een tijd die lang voorbij is maar in geheugens is gegrift.

Als filmmedewerker Lloyd Davies een fragment van een film laat zien die in de jaren vijftig gemaakt is in de Hoogstraat bij de Rode Brug, zie ik op de achtergrond een vuilniswagen waar de ijzeren vuilnisbakken in worden geleegd. Wow, dat is een beeld dat ik ken als kind, de vuilniswagens waarin ik ook wel eens heb mogen zitten omdat mijn grootvader chauffeur was geweest van zo'n voertuig.

Davies zegt dat ik niet de enige ben die de rijdende vuilniswagen opvalt. "Veel mensen zien dat meteen. Ze herkennen het. Maar ze herkennen ook meisjes op een versierde fiets met een knotje en strik in hun haar omdat zij dat ook hadden."

Davies is filmmedewerker van Het Utrechts Archief sinds 2005 en is ook degene die de regelmatige filmvoorstellingen van een toelichting voorziet. "Bij die presentaties merkten we dat er veel belangstelling voor is en moesten vaak twee of drie keer op een middag dan zo'n voorstelling herhalen omdat er rijen mensen voor de deur staan."

Het idee van een expositie met alleen maar bewegend beeld kon dus niet uitblijven. Tot en met oktober zijn er tientallen films aan de hand van diverse thema's te bewonderen. Films over werken in Utrecht, wonen en dagelijks leven tussen circa 1920 en 1980. Veel amateurfilms, maar ook bedrijfsfilms of resten daarvan. Het meest opmerkelijke voorbeeld in deze is de autorit door Utrecht die een cameraman maakte voor de Brederofilm over de ontwikkeling van Hoog Catharijne. Slechts enkele fragmenten werden vertoond in de officiele film, de overige filmstroken bleven gelukkig bewaard en nemen de kijker nu mee (in agfa-kleuren) door de stad Utrecht.

Davies onderscheidt de amateurfilmers in de creatieve filmers en de dagelijks leven filmers, de laatsten filmden alledag zoals verjaardagen en uitjes, de creatieven maakten verhalende films zoals Utrechter F.J.C. van Hattem die een filmpje maakte met de titel 'Gelegenheidsvrijgezel' waarin hij laat zien hoe onhandig een man is als zijn vrouw een dagje weg is.

Veel films zijn er ook te zien over de ontwikkeling van Utrecht, sloop en nieuwbouw in de jaren zeventig (Sterrenwijk), bouw van betonwoningen in De Bilt door Bredero, het oude en het nieuwe stadion Galgenwaard. Maar de meeste belangstelling gaat volgens Davies zeker naar de ritjes met de auto en boot door de stad Utrecht. Verschillende filmers deden dat als promotie voor de stad, ook de onlangs overleden gemeentefilmer Henk Gomersbach (die in de jaren zestig en zeventig tientallen films maakte) ging rijdend en filmend door de stad om zoveel mogelijk vast te leggen. "Hier gaan mensen echt van smullen", voorspelt Davies.

Op de expositie is uren film te zien. Davies zegt daarover: "Het is dus onmogelijk om in een bezoek alles te zien. Je zult gewoon vaker moeten terug komen en dat kan best, je betaalt er niks extra voor want de entree is gratis."

Het Utrechts Archief bezit inmiddels meer dan 500 films en nog steeds komen er nieuwe aanwinsten binnen. Niet alleen via de smalbeeldfilms, maar ook videobeelden van Utrecht zijn het waard om te bewaren voor het nageslacht. Een van de laatste bijzondere aanwinsten is een korte film van de familie Tempels waarop het eind van de oorlog te zien is met grote groepen mensen op het Vredenburg en opmerkelijk beelden van de schade die een (geallieerd) bombardement in 1944 veroorzaakte op de Catharijnekade bij Wijk C. Van die situatie zijn geen foto's bekend en nu zien we heel kort hoe het eruitzag.

"Ieder filmblik is weer een verrassing", zegt Davies. "We hebben nog lang niet alles gedigitaliseerd en dus wie weet wat we nog tegenkomen."

De expositie Utrecht op Film start zondag 8 april en duurt tot en met 6 oktober. Klikhier voor meer informatie over openingstijden.