Wielaert - Good Mom/Bad Mom, moederschap voor iedereen

Jeroen Wielaert - Jezus als baby aan de borst van moeder Maria. Het is een lieflijk beeld, geschilderd door Utrechter Hendrik Bloemaert (1601-1672). Het is een voorbeeld van de talloze verbeeldingen van dat mythische moederschap. Voor het Centraal Museum was het de aanleiding voor een grondig onderzoek naar moeders en geboorte in de kunst. Het resultaat is de tentoonstelling Good Mom/Bad Mom. Het is de moeder van alle exposities over ons aller oorsprong.

Er is een muur vol Maria's en kindekes in de eerste zaal. Doek voor doek uitingen van een ideaalbeeld van Maria als Goede Moeder. Het gaat vergezeld van uitleg over de 18e-eeuwse schrijver, filosoof en pedagoog Jean-Jacques Rousseau. In 1762 verscheen zijn Emile, een invloedrijke roman over opvoeding.

In de volgende opstelling hangt Bloemaerts doek tussen vier moderne schilderijen. Uit eigen collectie is er het Zelfportret als Moeder van Tanja Ritterbex (1985). Het is een op een ledikant zittende vrouw, besnord als Bart Rutten. Ernaast hangt Mother and Child, zwarte vrouw met kind aan tafel, van de Malawische Billie Zangewa (1973).

Rechts van Bloemaert komt Second Born stevig aan, een Afrikaanse met een spacebril, kind in haar linkerarm en een slang aan haar haar, schilderij van Kenyaanse Wangechi Mutu (1972). Het komt ook uit de eigen collectie. Van Maastrichtse Aline Thomassen (1964) is de grote, moderne versie van Maria met kind uit 1984, waterverf, zonder titel.

Vooraf had ik me afgevraagd: wat voor kunst is dit? Hoe moet ik me die moeders voorstellen? Waar eindigt Libelle en begint Opzij? Wat is er eigenlijk gemaakt over goede en slechte moeders? 

De conservatoren Laurie Cluitmans en Heske ten Cate hebben drie en een half jaar naar de antwoorden gezocht. Ze beseften dat Maria als oermoeder een onrealistische verbeelding is, net als het cliché van de 'goede burger, opgevoed door een goede moeder.' Ze realiseerden zich ook dat het over moed gaat, de lef om de 'geïnstitutionaliseerde schaamte' voorbij te gaan over baren en zorgen, dat het niet sentimenteel is en juist wel een kunstzinnig onderwerp. Er moest meer zijn dan die Maria in de 'mentale beeldbank'. Zwangerschap was nooit echt een sexy onderwerp in de beeldende kunst – onderdeel van 'onderwerpen die het licht niet mochten zien.'

En dus gaat Good Mom/Bad Mom open met volledige openheid. 

De drie naakte moeders met hun baby's van fotografe Rineke Dijkstra passen perfect. Julie, gefotografeerd een uur na de geboorte, Tecla na een dag en Saskia na een week. Bijzonder, moederlijk bloot, het baren voorbij. Daartegenover hangen de vier pasgeboren baby's van Marlene Dumas, The First People uit 1990. Hoe fragiel zijn ze, bleek en schriel, hun gezichtjes nog verwrongen. 

In een hoek tussen dit alles in staat een bokshandschoen met een baby erin. Het is Study for Parenthood, een installatie van Jesse Darling uit Oxford (1981). Het is de combinatie van bescherming en strijd,de uitdagingen die inherent zijn aan het ouderschap, voor vrouwen en mannen. 

Direct daarna komt het grote woord Motherfucker aan, mural van Lilly van der Stokker uit Den Bosch (1954). Het is van het soort dat op blinde muren te zien is. Nu wordt het museaal als 'mix van decoratieve kunst met Hells Angels agressiviteit, het goud en glitter van de katholieke kerk en de zachtheid van NewAge.' Jammer dat het na de tentoonstelling wordt overgeschilderd. 

Het is op de route naar het spannende samenspel van Louise Bourgeois (1911-2010) en Tracey Emin (1963). Bourgeois maakte de gouaches met rode, blauwe en zwarte silhouetten met zwangere buiken en erecties. Ewin inkte er kleine figuren en teksten bij. Het is hier dat het mannelijk onderdeel van het oorsprongswerk in de meest opgewonden staat zichtbaar wordt. Nee, het draait niet alleen om moeders.

Good Mom/Bad Mom gaat ook over ouderschap in alle facetten. Onder het kijken begint het nadenken over je eigen ouders. Ik zie mijn moeder en vader samen op de foto op mijn bureau, een goed stel, al behoorlijk op leeftijd. Daarvoor een portret van hun eerste joch in zwart-wit, nijver trappend op een driewieler, capuchon op zijn hoofd. Ikzelf, op weg naar het woelige leven dat voerde naar de vragen en antwoorden van Good Mom/Bad Mom.

Zo kom ik bij een grote, open moederbuik in 3-D te staan. How it Feels to Grow Within van Britt Dorenbosch uit Utrecht (1986). Ze maakte het kunstwerk speciaal voor de tentoonstelling. De foetus is maar deels zichtbaar in een veelkleurig buikstelsel van organen.

Het behoort tot de vele verrassingen in deze verzameling ongekende kunst. Zo ook de Ravenmoeder in de tussenhal, voor de ramen met uitzicht op de singel. Het is een hoog oprijzende vogelfiguur op een nest vol afval in deze tijd van klimaatverandering. Een zooi van jerrycans, emmers met kwasten, bakstenen, kabels, karton. Een topstuk van Camille Henrot uit Parijs (1978). Ze woont en werkt in New York. Het werk heet 3,2,1, is gemaakt in 2021. In een enorme krat is het naar Utrecht gekomen.

Hierna is het binnentreden in het moderne tijdperk, waarin vrouwen en moederschap onderdelen werden van een militante beweging. Baas in Eigen Buik was de slogan, ontembaar motto in de doorlopende strijd om zelfbeschikking. Er staat een kabinet der verworvenheden bij, over de emancipatiegeschiedenis. Los daarvan hangen opvallende tekeningen uit de privécollectie van Marlene Dumas. Het is de reeks Uderground uit 1994-1995, een frappant samenspel met haar toen nog heel jonge dochter Helena. Marlene tekende de vrouwenhoofden, Helena kleurde ze in met kleur, glitter en verf. 

Op de bovenruimte staat een bank om te kijken naar de installatie The Mother Mountain Institute van Sara Sejin Chang (Zuid-Korea, 1977). In Nederland heeft ze naam Sara van der Heide aangenomen, maar ze gebruikt de Koreaanse ook nog. Op de vloer ligt een witte berg, boven zweven gekleurde bollen rond. Het gaat over adoptie en hoe moeders gedwongen worden om hun kinderen af te staan. In Nederland is de problematiek van de afstandsmoeders actueel. In Zuid-Korea en Zuid-Amerika is een hele adoptie-industrie ontstaan, waarin 170.000 kinderen zijn afgepakt.

Zo is het Centraal Museum de geboorteplaats van een exceptionele, confronterende expositie. Er blijkt veel meer kunst te zijn over moeders, in alle facetten.

Laurie Cluitmans, opgetogen: 'Het begon met het idee dat het beperkt is. Als je dan door deze lens kijkt, zie je hoeveel er is.'

Het is geen tentoonstelling voor vrouwen alleen.

Heske ten Cate: 'Ik hoop zó van niet!'

En ook blijkt, hoe normaal en alledaags het allemaal is, als het leven zelf.

Bart Rutten: 'Dat is precies de bedoeling. Het is een positieve tentoonstelling. De doelgroep? Iedereen. Iedereen heeft een moeder.'