Rutten haalt duivel naar Catharijneconvent

Door Ton van den Berg - Je hebt een feestje te vieren (het kloostercomplex waarin het Museum Catharijneconvent is gevestigd bestaat 550 jaar) en je laat een mooie nieuwe wind waaien door de vaste opstelling van schilderijen uit de Gouden Eeuw, dan nodig je de buurman uit als gastconservator om een expositie in te richten: Shelter. A contemporary intervention.

Die eer kreeg Bart Rutten, hij was vorig jaar net drie maanden artistiek-directeur van het Centraal Museum, toen hij van Catharijneconvent-directeur Marieke van Schijndel en hoofd-presentaties Katja Weitering het verzoek kreeg. Die handschoen pakte hij meteen op.

Rutten zegt daarover: "Ik was meteen enthousiast maar nog niet gewend aan de structuren van het Centraal Museum. De reactie intern was een beetje jaloers: 'Ga je nu ook al meteen iets voor de buren doen?'. Ja, dat kan best want ik vind het juist goed dat we als Centraal Museum open staan, naar buiten toe ook gericht zijn, met andere partners samen te werken en niet alleen binnen onze eigen muren blijven."

Het verzoek aan Rutten was hedendaagse kunst tijdelijk een onderdak (shelter) te geven tussen de oude meesters zoals Pieter Saenredam en Rembrandt en de religieuze kunst van het Catharijneconvent. Tegelijk werd daar werk gemaakt van een nieuwe opstelling voor met name de oude meesters en ging er letterlijk meer licht schijnen in de lange oude kloostergangen want de gordijnen zijn verwijderd en straalt er daglicht door de ramen naar binnen (om de kwetsbare schilderijen tegen licht te beschermen zijn de ramen bedekt met UV-lagen).

Voor Rutten was het verzoek een goede reden om nog eens goed rond te kijken in de depots van zijn eigen Centraal Museum. Daar ligt volgens hem heel veel moois en krijgt zijn keuze in de omgeving van het Catharijneconvent een heel nieuwe lading. Een heel goed voorbeeld is Derelict Woman van Duane Hanson uit 1971, een levensecht beeld van een zwerfster dat nu in de refter van het voormalige klooster onder een eeuwenoud kruis ligt. Voor de argeloze bezoeker is het confronterend (en misschien zelfs schokkend), maar daar gaat het Rutten nou juist om, de confrontatie.

Dat geldt ook voor The Altar van Damien Hirst uit 2005 waarin een hostie is uitgebeeld als een grote farmaceutische pil, de aanbidding van de farmacie als tegenpool tussen religieuze uitingen. Opvallend dat Rutten het kunstwerk een plek geeft want het was in de vergetelheid geraakt omdat het een van de (omstreden) aankopen was van Pauline Terreehorst. Die was in 2005-2006 even directeur van het Centraal Museum en vertrok omdat er geen click was met de medewerkers van het museum.

Ook modeontwerper Jan Taminiau, waar het Centraal Museum een expositie aan wijdde, werd gevraagd een bijdrage te leveren en dat is een prachtige jurk geworden dat gemaakt is van een kleed dat jarenlang in Spanje een processiebeeld bekleedde. Het hangt nu tussen de gewaden van bisschoppen. Rutten: "Prachtig dat je daar nu die vrouwelijke vormen in die mannelijke wereld van de kerk ziet."

Ook uit andere musea en van particulieren haalde Rutten hedendaagse kunst naar het Catharijneconvent. En samen met het Catharijneconvent kocht hij ook nieuwe kunst aan zoals The New Dress een videokunstwerk van Roy Villevoye en Jan Dietvorst over zuster Majella die in de jaren vijftig missionariswerk verrichtte in Nieuw Guinea. De jurk die ze toen droeg maakt onderdeel van de expositie uit.

En dan is er nog het feit dat Rutten de duivel naar het 'heilige' Catharijneconvent heeft gehaald met het videokunstwerk Between Darkness and Light van Douglas Gordon waarbij twee films: Bernadette (het goede) en The Exorcist (het kwaad), over elkaar heen worden gelegd.

De gastconservator daagt nog meer uit met schilderijen waarin Adam en Eva en Jezus als zwarte mensen zijn uitgebeeld. Met name de kruisafname van de zwarte Jezus van Nola Hatterman uit 1949 was in de jaren vijftig erg omstreden. En over de zwarte Adam en Eva, schilderij van Kerry James uit 2003, zegt Rutten: "Als de vroegste vondsten van de mens naar Afrika verwijzen is dit toch een geloofwaardiger tafereel dan de welkbekende witte Adam en Eva?!"

En zo gaat het door als je rondloopt in het Catharijneconvent, verrassende interventies zoals The Jewish Girl van Marlene Dumas tegenover De doop van de uit Ethiopie van Rembrandt. Het is soms vervreemdend, soms gek en soms ook leuk en uitdagend. Het is kunst die de waarneming activeert, legt Rutten uit. "Het is voor mij ook een vorm van betekenisgeving die voor mijn leven essentieel is."

Met de tentoonstelling onderstrepen beide musea het belang van samenwerking. Een interventie in het Centraal Museum door het Catharijneconvent komt er ook nog wel. Voor Rutten is in ieder geval van belang dat de musea elkaar goed aanvullen en een sterke poot vormen als het gaat om landelijke aantrekkingskracht.

"Van het Catharijneconvent kreeg ik de kans om meer aan hedendaagse kunst te doen. Mijn best heb ik gedaan om het uitnodigend te maken, dat het vooral publieksvriendelijk is. Dat het ook leuk is om plezier te hebben aan de combinatie, neem het beeld van de zwerfster van Duane Hanson. Het is nu alsof ze rust heeft gevonden, dat er voor haar gezorgd wordt. Het museum is de barmharige 'shelter' van weleer."

De expositie 'Shelter. A contemporary intervention' is te zien van 1 juli t/m 9 september in het Catharijneconvent.