Foto's van toen Utrecht nog een dorp was

Door Ton van den Berg - In de (zwart-wit) fotowereld van fotograaf F.F. van der Werf kun je op zondag nog 'een kanon afschieten en je raakt niemand'. Dit is het Utrecht van de nostalgie naar een tijd dat auto's nog over alle grachten mochten rijden en er slechts hier en daar een fiets verdwaald geparkeerd stond tegen de brugleuning.

Het Utrecht van Van der Werf tussen 1930 en 1960 is het Utrecht waarvan lokale politici die graag groter denken, nu zeggen dat wie bang is voor het alsmaar uitdijen van de stad, hiernaar terugverlangt. Onzin, maar mijn god, geef die lui dit prachtige boek en laat ze zien wat ze aan het kapotmaken zijn, een wereld dat je dacht dat Utrecht nog van zijn bewoners was.

Frans Ferdinand van der Werf (1903-1984) stopte met fotograferen in 1962 toen hij 'op doktersadvies' Utrecht verliet en zo net niet meemaakte dat Bredero een groot deel van de binnenstad in beton liet gieten (Hoog Catharijne) en nieuwe woonwijken zoals Overvecht en Kanaleneiland oprukten, de geboorte van een nieuwe stad die nog altijd doorgaat en geen einde weet te vinden (volgens wethouder Klaas Verschuure in een interview in het AD/UN komen er nog zeker 100.000 bewoners bij in Utrecht).

Het boek 'Utrecht 1930-1960, de stad door de ogen van fotograaf F.F. van der Werf' dat onlangs uitkwam, is een wandeling terug in een Utrecht dat allang niet meer bestaat. Voor jongeren moeten de meer dan honderd pagina's met foto's bijna schokkend (saai?) overkomen. Zij zullen zich er niet in herkennen. Dit is het Utrecht dat nog een dorp is, waar iedereen elkaar kent, notabelen de dienst uitmaken, het werkvolk netjes tegen de autoriteiten opkijkt en waar een voetganger die het lef heeft een verkeerslicht te negeren op de bon gaat.

Als fotograaf voor het Utrechts Nieuwsblad legde Van der Werf veel actualiteiten vast, maar hij maakte ook foto's van wat hem zomaar voor de ogen kwam. Of eigenlijk zijn rechteroog, zijn creatieve oog waarmee hij in de camera keek, zeggen de samenstellers van het boek: Nelleke Feenstra en Victor Lansink. Het koppel was in 2015 in Het Utrechts Archief betrokken bij een expositie met het werk van Van der Werf. Wat toen miste was een begeleidend fotoboek en dat is nu goedgemaakt, met nog veel meer foto's van de fotograaf dan toen in de expositie te zien waren.

Feenstra en Lansink kozen in het boek voor de foto's waarin Van der Werf laat zien dat hij meer dan een persfotograaf was, dat hij oog had voor de omgeving en de situatie waarin hij zijn foto's maakte. Daarmee werd hij ook een chroniquer van de stad.

Van der Werf was in zijn tijd zeer bekend in Utrecht (hij had ook een fotostudio aan huis aan de Kromme Nieuwegracht) en het is zeer terecht dat hij uit de vergetelheid wordt gerukt met deze mooie uitgave. En daarbij mag niet onvermeld blijven dat de samenstellers ook een eerbetoon leveren aan de echtgenote van Van der Werf - Tonnie van der Werf - die behalve vaak model was voor haar man, zelf ook foto's maakte en zelfs enige tijd hem verving toen Van der Werf ziek was en daarmee de eerste vrouwelijke persfotograaf van Utrecht genoemd kan worden.

Het boek Utrecht 1930-1960, de stad door de ogen van fotograaf F.F. van der Werf is een uitgave van WBooks en is te koop in de boekhandel.