De Utrechtse Beeldengalerij (51) - Basta

Iedere maandag (ja, de frequentie is iets omlaag gegaan) schrijft een Utrechter op Nieuws030 een persoonlijk verhaal over een kunstwerk dat ergens in onze stad in het openbaar te zien is. Lees hier meer over deze serie. Dit is deel 51 in 'de Utrechtse beeldengalerij'.
   

Door Bernadette Slotman

'Abstede maken we samen'

Deze twee uit steen gehakte handen zijn gemaakt door de beeldhouwer (en oud-Abstede-bewoner) Joop Wouters. Ze zijn gemetseld in de woning op de hoek van Abstederdijk-Abstederhof als sluitstuk van een jarenlange renovatie van het gebied. 

Basta betekent 'Basisprogramma voor Stadsvernieuwing Abstede'. Bewoners hebben voor deze gevouwen handen gekozen om de succesvolle samenwerking van buurtbewoners met de gemeente uit te beelden. 

Deze samenwerking verloopt nu anders.

Hoe was het toen?

De gemeente Utrecht had in jaren zestig grootse plannen met de stad. De Utrechtse binnenstad, maar ook de oude wijken rondom de stad waren verpauperd. Kanaleneiland, Overvecht en Hoog Catharijne werden gebouwd; de singels gedempt en een net van wegen werd gepland zodat Hoog Catharijne rechtstreeks bereikbaar werd met de auto. Hiervoor moesten wel woningen worden gesloopt. 

Ook in Abstede had de verkrotting van de woningen toegeslagen. Veel woningen waren al door de gemeente opgekocht met als doel deze te slopen. Maar de Utrechtse burgers kwamen in verzet. En met succes. Het plan voor de aanleg van de Oostelijke invalsweg werd afgeblazen. Een andere tijd brak aan.

Het NAKA (Nieuw Aktie Komitee Abstede) werd opgericht, met daarin onder anderen de buurtbewoners Beerthuizen, Schippers en Van der Walle. Onderzocht werd welke woningen nog konden worden gered. Jaren van buurtoverleg vonden er plaats. Alle bewoners konden en mochten meedenken en meedoen. En ze deden mee. Niemand werd buitengesloten. De bewonersavonden werden druk bezocht. Het ging toch om hun eigen buurtje. De zorg van het NAKA was goede betaalbare woningen. Daar is dit komitee in geslaagd.

De Werkgroep Herstel Leefbaarheid Oude Stad, in de persoon van buurtbewoonster Manya Rosier, schreef een rapport als bijdrage aan het bestemmingplan Abstede. Zij beschreef de historie van Abstede, het middeleeuwse hoveniersgebied langs de Minstroom, tussen de Zonstraat, de Abstederdijk en Notebomenlaan. Veel woningen kregen hierdoor een beschermde status van gemeentemonument. De moestuinen langs de Minstroom zijn gespaard. Een wandelpad is aangelegd.

Op het terrein van de oude Jongeriusboerderij is dierenweide Abstede gerealiseerd en is de boerderij naar historisch volume teruggebouwd. Het schoolgebouw Abstederdijk 32 is gered van sloop; het Hieronymushuis nu ontwikkeld tot appartementen in plaats van platgegooid, een brug over de Minstroom tussen Tolsteegsingel en Maliesingel is tegengehouden; de plannen voor de parkeergarage op het huidige Hieronymuserf, zijn ingetrokken. En dit is nog maar een kleine greep.

Bewoners in Abstede kennen een historie van samen-de-schouders-eronder, plannen maken, boekjes schrijven, draagvlak zoeken, huis-aan-huis handtekeningen verzamelen en met steun vanuit de buurt naar de gemeente. Er is door de jaren heen veel gerealiseerd door en voor de buurt.

Abstede nu

De gemeente Utrecht heeft participatie hoog in het vaandel staan met de slogans ‘Utrecht maken we samen op de Utrechtse manier’ en ‘In Utrecht moet iedereen mee kunnen doen’. Hoe anders is de dagelijkse praktijk in Abstede.

Voor het beheer van het snippergroen in Abstede langs de Oosterspoorbaan heeft de gemeente gekozen voor een bedrijfsmatige vorm van participatie: ‘co-creatie’. De participatie wordt gemanaged door een van buiten de buurt geparachuteerde club: Stichting Oosterspoorbaan. De omwonenden zijn echter nooit geïnformeerd over de bevoegdheden en het mandaat van deze stichting. Geen enkel ontwerp is aan hen gepresenteerd. Bewoners worden nergens voor uitgenodigd. De bewoners mogen niet meepraten over hun eigen woonomgeving. Dat is aan de stichting. Bewoners kunnen een projectplan pitchen bij de stichting. Een stichting die staat met de rug naar de buurt.

Hierbij wordt volledig voorbijgegaan aan het bestaande sociale weefsel in de buurt, van bewoners die elkaar al jaren lang helpen en ondersteunen.

Hoe anders was het in de tijd van het NAKA, woorden van de heer van der Walle: “Voor iedereen moet er een graankorreltje bij zijn” en “het onderste en bovenste treedje van de ladder hoort er bij”.Iedereen kon en mocht meedoen en meedenken. Alle Buurtbewoners hoorden er bij. Het NAKA ging uit van de bewoner, de mens. Een inclusieve houding.

Omwonenden, waarvan het merendeel geboren en getogen is in Abstede, vormen nu het decor van dit participatietheater. Van een decorstuk wordt niet verwacht dat het zelf wat vindt en voelt. Een decorstuk schuif je aan de kant.

De gemeente heeft met deze keuze een tweedeling georganiseerd.

In de communicatie naar buiten stralen de films en foto’s eensgezindheid en gezamenlijkheid uit. Voor de omwonenden was zelfs één briefje met informatie over de veranderingen achter of naast hun woningen nog te veel gevraagd.

Woorden van omwonenden die ik hoor, zijn: We horen er niet bij en We doen er niet toe. Bewoners met kennis van de geschiedenis van de buurt, met ervaring als tuinder of opgeleid als hovenier horen er niet bij in dit participatietheater.

De Oosterspoorbaan is een verrijking voor Utrecht en voor Abstede. Er wordt zeer intensief gebruik gemaakt van deze wandel- en fietsroute. Maar het systematisch uitsluiten van de omwonenden is kwalijk en past niet bij het door de gemeente Utrecht uitgestraalde beeld van inclusiviteit.

Het volgende citaat van schrijver Maxim Februari vind ik passend: Het bederf zit hem in de alledaagse dingen, in de alledaagse krenkingen en vernederingen.

Ambtenaren komen en gaan. Raadsleden komen en gaan. Een gemeentebestuur komt en gaat. Een stichting die niet geworteld is in een buurt, is gedoemd te verdwijnen.

Bewoners in Abstede zullen ook dit doorstaan. De twee krachtig gevouwen handen van Joop Wouters beelden dit uit.
   

PS1. Meer over de steen op de site van het Utrechts Geveltekenfonds (UGTF)

PS2. Op deze locatie staat dit kunstwerk (Google Maps)

PS3. Bernadette Slotman was jarenlang werkzaam in Utrecht in het sociaal werk en bij de rijksoverheid. Ze zat jarenlang in Wijkraad Oost en in het bestuur van de Volkstuinvereniging Abstede. Ze kreeg in 2013 een lintje voor haar tomeloze inzet voor de wijk, immer pleitend voor bewonersparticipatie.

Dit is aflevering 52, met de keuze van kunsthistorica Chantal Perlee.

Hier leest u de vorige aflevering (50).

En hier een overzicht van alle bijdragen.