De Utrechtse Beeldengalerij (48) - De Eendracht van het Land (2)

Iedere maandag en donderdag schrijft een Utrechter op Nieuws030 een persoonlijk verhaal over een kunstwerk dat ergens in onze stad in het openbaar te zien is. Lees hier meer over deze serie. In deel 48 van 'de Utrechtse beeldengalerij' gaat in een prachtig stuk 'De Eendracht van het Land' op herhaling.
   

Door Rob Huibers

Zullen we een nieuwe plek zoeken voor De Eendracht van het Land?

Het beeldhouwwerk en zijn omgeving hebben zich in mijn geheugen genesteld en het kost me geen enkele moeite om de film van mijn herinnering opnieuw af te draaien. Ik zit naast mijn moeder in lijn 4 vanuit de stad onderweg terug naar huis. Het is zo'n ronkende Leyland-Verheulbus, lichtblauw met een crèmewit dak, en volgehangen met reclames voor rookwaar: Willem II, Hunter, Ritmeester.

Het is eind jaren vijftig en ik ben een jaar of zes. Komend vanuit het station over de Tunnelweg draaien we om de rotonde heen linksaf de Leidseveertunnel in en daar staan ze in volle glorie. Hoog boven ons te midden van de sierlijke rondingen die architect Sybold van Ravesteyn voor de stationstunnel heeft getekend: twee vrouwen en een man, gehakt uit witte kalksteen. Met ontblote, atletische bovenlichamen, naast elkaar, handen en armen in contact, kijken ze fier de stad in. 

Het kunstwerk heet De Eendracht van het Land en het is het laatste dat beeldend kunstenaar Gerrit-Jan van der Veen maakte voordat hij in 1940 weigerde lid te worden van de Kultuurkamer en andere kunstenaars opriep dat ook te doen. Hij werd gearresteerd en ging na zijn vrijlating het verzet in. Tot aan zijn dood door een Duitse kogel in 1944 zwierf hij van onderduikadres naar onderduikadres en leidde hij een organisatie die valse persoonsbewijzen maakte voor slachtoffers van vervolging door de nazi's en enkele spectaculaire aanslagen verrichtte. De meest bekende is brandstichting in het Amsterdamse bevolkingsregister in maart 1943.

De Leidseveertunnel leek in die tijd op een oceaanstomer met zijn borstweringen van dikke gebogen buizen, cirkels als patrijspoorten en de glooiende lijnen van de tunnelingang als de zeeg van een schip. Tussen dat alles had De Eendracht van het Land een prominente, logische plaats als het centrum van alles. Het beeld was gemaakt voor de plek en de plek voor het beeld, dat het weidse Leidseveer beheerste. Ik denk dat het hierdoor zoveel indruk op me maakte als zesjarige.
   

Begin jaren negentig lieten de Nederlandse Spoorwegen de Leidseveertunnel verbreden in de richting van het Leidseveer. Daarmee ging het laatste restant van het Centraal Station van Van Ravesteyn verloren. Het station zelf was al gesloopt in 1975. Hij wordt niet zomaar de meest gesloopte architect van Nederland genoemd, want na de afbraak van Rotterdam Centraal in 2008 is bijna niets van zijn werk over. En dat is jammer, want Van Ravesteyn was een eigenzinnig architect met een een unieke stijl, elegant en vol levenslust.

De nieuwe ingang van de tunnel werd gebouwd zoals het hele stationsgebied in die tijd: hoekig, ongenaakbaar en lelijk beton. Het enige dat van de gesloopte tunnelingang terugkeerde was de beeldengroep van Van der Veen. Ik heb me wel eens afgevraagd waarom hij werd teruggezet, op een liefdeloze sokkel van een verkeerde maat, tussen het verzinkte hekwerk met antiklimstrips en de bovenleiding van de sneltram. Op een foto uit die tijd staat de NS-bouwmeester erbij als het beeld op zijn nieuwe plek wordt onthuld, dus hij had daar vast een bedoeling mee, maar ik zag het niet.

Op dit moment wordt er druk gebouwd op het Leidseveer. Schuin voor de Eendracht van het Land verrijst hoogbouw, die het kunstwerk van zijn laatste restje overwicht op zijn omgeving zal beroven. Het is hoog tijd om een nieuwe plaats te zoeken voor het laatste wat Gerrit-Jan van der Veen maakte, voordat hij zijn leven ging wagen voor het onze.

Er is op het nieuwe Leideveer vast wel een plek te vinden waar het weer tot zijn recht komt en misschien wil NS, of Prorail, of wie de eigenaar nu ook is, de Eendracht van het Land dan afstaan, zodat het weer de eervolle plaats krijgt die het beeld en zijn maker verdienen.
 

PS1. Meer zien en lezen over dit kunstwerk kan hier (gemeente Utrecht) 

PS2. Het beeld staat op deze locatie (google maps)

PS3. Rob Huibers (1952) is fotograaf en journalist. Hij werkte als freelancer voor landelijke dag- en weekbladen als Trouw, De Volkskrant, De Groene en Intermediair. Hij maakte boeken over de strijd om Amelisweerd in de jaren 70 en 80, het oude Diakonessenhuis, mensen met een verstandelijke beperking en de Nederlandse atoomindustrie. Kort geleden verscheen over dit laatste onderwerp het boek 'Een Stralend Verleden' (zie dit artikel op Nieuws030) dat verkrijgbaar is op zijn website.

PS4. Bij het Utrechts Archief is de foto te zien van de herplaatsing van het beeld in 1992 en hier staat meer over Gerrit-Jan van der Veen (wikipedia)

PS5. Eerder schreef journalist Ton van den Berg in aflevering 41 van deze serie ook al een mooi stuk over dit beeld. Hij maakte toen deze foto:

Deel 49 in de Utrechtse Beeldengalerij is uitgekozen door journalist Tessa Heerschop.

Hier leest u de vorige aflevering (47) in deze serie.

En hier een overzicht van alle bijdragen.