Iedere maandag en donderdag schrijft steeds een andere Utrechter op Nieuws030 een persoonlijk verhaal over een kunstwerk dat ergens in onze stad in het openbaar te zien is. Lees hier meer over deze serie. Dit is alweer deel 26 in 'de Utrechtse beeldengalerij'.
  

Door Otto Nelemans

"Dag Jan", zeg ik uit gewoonte bij het passeren tegen de man die op een sokkel licht voorovergebogen het plantsoentje aan de Hobbemastraat in Utrecht Oost bewoont. Het gaat om een beeld van Jan van Scorel, in 1985 in brons vereeuwigd door Herman Janzen (1923-1998).

Ten voeten uit weergegeven, lijkt hij bezig met zijn werk. Jan is schilder. Het woord kunstschilder was destijds nog niet in zwang. Ik ken hem al lang uit de boeken en heb een aantal van zijn werken mogen aanschouwen. Dan krijg je wel een band met zo’n man en zijn werk. Geboren in 1495 en 67 jaar later overleden, leidde hij een bewogen leven.

Een belangrijk man kun je achteraf wel stellen. De schilderkunst is door hem in Utrecht groot geworden. Ruim voor de Caravaggisten en enkele andere zeventiende-eeuwse coryfeeën reisde hij met een aantal Jerusalemgangers naar het beloofde land en kwam op de terugtocht in Rome terecht waar juist onze Utrechtse paus Adrianus de Heilige Stoel had beklommen.

Jan werd meteen aangesteld om de dure schilderijen te verkopen, zodat de rijkdom van de kerk weer kon worden gebruikt waar die in de ogen van God voor bedoeld moest zijn. Via Haarlem kwam hij in 1528 in Utrecht terug met zijn wonderschone vrouw Agatha van Schoonhoven en hun vier kinderen. Toch werd hij kanunnik in de Mariakerk.

Zijn leerling Anthonis Mor van Dashorst schilderde hem twee maal. Mogelijk heeft Janzen deze werken als voorbeeld gebruikt, want het bronzen gelaat toont met de teruggetrokken kin wel een uitgesproken fysionomie. Hij oogt bescheiden, maar ga eens voor hem staan. Hij kijkt dwars door je heen. Geconcentreerd is zijn blik gericht op zijn werk, penseel even in de wacht en de schilderstok rustend op de schouder.

Kijkt er nog iemand over zijn schouder mee? Albrecht Dürer, die hij ontmoette in diens atelier? Of Rafael en Michelangelo met hun nadrukkelijk aanwezige kunstwerken in de omgeving van de paus? Daar kom je nooit meer los van. Hoewel Jan van Scorel zo langzamerhand er zelf ook wel wat van kon.

Janzen heeft de concentratie goed getroffen. De schilder moet hier op leeftijd zijn. De gebogen postuur en nadrukkelijke blik op een denkbeeldig werk verraden inspanning. Goed gedaan, Herman.

Toch is er een opvallend detail toegevoegd. Onder de mantel steekt het linkerbeen wat naar achteren. De voet raakt nog net de grond. Van een afstand denk je als onwetende passant niet meteen aan een groot schilder. Maar aan iemand die voort sluipt op weg naar? Ja naar wat?

Eigenlijk is dit beeld in eerste instantie een beeld voor ingewijden. Geplaatst in de Hobbemastraat en omringd door vuilcontainers en een bushalte. De gebruikers ervan staan met de rug naar Jan. Daarom zie ik het een beetje als mijn Jan, met al zijn schilderijen in mijn hoofd. Ik voel mij een rijk man. “Dag Jan.”
  

Otto Nelemans, kunsthistoricus

PS1. Meer lezen over dit kunstwerk kan hier (gemeente Utrecht) 

PS2. Het beeld staat op deze locatie (Google Maps)

PS3. Otto Nelemans hecht eraan te zeggen dat hij van huis uit Rotterdammer is. Hij was van 1976 tot 2015 werkzaam als tandarts aan o.a. het Pieterskerkhof. Inmiddels is hij alweer 25 jaar actief als kunsthistoricus en in die hoedanigheid bezig met een studie naar de Utrechtse 17e-eeuwse zeeschilder Adam Willaerts.

PS4. Beeldhouwer, medailleur en tekenaar Herman Diederik Janzen heeft een wikipediapagina. 

  

Dit is deel 27 in deze serie, met de bijdrage van schrijver Raymond Taams. 

Hier leest u de vorige aflevering (25).

En hier een overzicht van alle bijdragen.