Utrechtse toe(n)standen - “Cirkels”: ongewilde ontmoetingen op Kanaleneiland

Utrechtse toe(n)standen is de rubriek van Jos Bours over de jaren zeventig, tachtig en negentig van de vorige eeuw.

Vorige week beschreef ik hoe begin jaren negentig vrouwen van verschillende nationaliteiten wekelijks bij elkaar kwamen op Kanaleneiland om de problemen in de wijk te bespreken en aan te pakken. Marlies vroeg of er vrouwen in de groep waren die het zouden aandurven op het toneel te laten zien wat er allemaal speelde in de wijk. Vier Nederlandse en vier Turkse vrouwen zeiden daar ja op.

Marlies vroeg hen naar hun geschiedenis en ervaringen. Zij nam al die gesprekken op, tikte ze uit, improviseerde met hen en besprak het resultaat met mij. Ik ging ook een paar keer kijken. Ik was dan wel een man, maar een Hollandse man en dat was blijkbaar op geen enkele manier een bedreiging voor wat er allemaal werd besproken…

Daarna begon ik met het schrijven van scènes, Marlies bedacht op basis van die teksten dan weer nieuwe improvisaties en zo kwam er een overvloed aan materiaal. 

Op die manier ontstond een klein, zeer eenvoudig toneelstuk: Cirkels. Het stuk speelde in een straat waar Turkse en Nederlandse gezinnen door elkaar wonen, vlak naast en boven elkaar in een flatgebouw. De vrouwen hebben nauwelijks contact en vermijden elkaar soms ook bewust. Als er ongewild toch ontmoetingen plaatsvinden (in de wachtkamer van de dokter, in het trappenhuis, via de kinderen) komt het tot confrontaties. Toch ontstaat er enige toenadering, vanuit de eenzaamheid die zowel de Nederlandse als Turkse vrouwen in het huwelijk ervaren.

In juni werd het gespeeld voor 250 vrouwen uit Kanaleneiland in het uitpuilende zaaltje van Buurthuis Galecop.

Er werd veel gereageerd vanuit het publiek. Soms leek het wel een voetbalwedstrijd waarbij de Turkse en Nederlandse supporters hun eigen ploegie aanmoedigden met applaus na de zoveelste rake opmerking waarmee de tegenstander werd weggezet. Maar de herkenbaarheid, de humor en de eerlijkheid van het stuk nam alle vrouwen in de zaal voor zich in. Het was een mooi beginsucces.

Ja, en toen wilden andere buurthuizen in de stad dat toneelstukkie ook graag hebben. 

Marlies: “De vrouwen hadden van tevoren gezegd: “We willen wel spelen, maar alleen in het eigen buurthuis en alleen voor vrouwen.”

Maar toen er meer aanvragen kwamen, heb ik ze die toch voorgelegd. We besloten ook in drie andere buurthuizen te spelen, maar… alleen voor vrouwen. Een Turkse vrouw kreeg daar echt problemen mee met haar man: ze mocht niet nóg eens spelen van hem. Uit angst voor de roddelende gemeenschap. Maar de week daarna kwam ze stralend vertellen dat ze het toch voor elkaar had gekregen: door eens een keer extra met haar man naar bed te gaan, had ze hem milder gestemd en mocht ze toch.…”

Door de manier waarop de groep vrouwen zich manifesteerde in de wijk en ook door het toneelstukje ontstond er enige publiciteit in Utrechtse kranten en bladen voor de Werkgroep Sociale Veiligheid Kanaleneiland. Er kwamen artikelen over hoe opvallend het was dat hier Nederlandse en buitenlandse vrouwen gezámenlijk optraden. En er kwamen foto’s. Ik maakte mee hoe een fotograaf van het Utrechts Nieuwsblad de groep vrouwen op de foto zette: hij wilde vooral de vrouwen met een hoofddoekje in beeld brengen. De Nederlandse vrouwen pasten niet in dat exotische plaatje en werden zoveel mogelijk naar de achtergrond gedrongen. Tot hun grote (en terechte) verontwaardiging.

Dat Turkse vrouwen dit deden, was bijzonder. Dat Utrechtse buurtbewoonsters dit deden en zich zo verbonden met buitenlandse vrouwen, werd niet als bijzonder gezien. Men had eigenlijk geen idee had in wat voor positie die vrouwen zich bevonden. Nee, die vrouwen waren gewoon niet zo interessant.

Het was tekenend voor die tijd. In beleidsnota’s en in de media net werd gedaan of het blanke deel van de mensen in de wijken niet meer bestond, althans geen grote problemen had. Een ernstige inschattingsfout die nog gevolgen zou krijgen…

(Een kort videofragment van Cirkels is op youtube te zien, zie hieronder)

Volgende week: “Wij mogen niks doen”, zei die politieman.”