Na afloop van de slag om de Grebbeberg op de Utrechtse Heuvelrug liep op 14 en 15 mei 1940 de stad Utrecht vol met Nederlandse soldaten die de strijd hadden overleefd. Ze zochten de vele kazernes in de stad op.

De slag zelf ging aan de meeste burgers voorbij. Wat er daar in de achtertuin van de stad gebeurde staat nu in het indrukwekkende en 330 foto's tellende (foto-)boek: De slag om de Grebbeberg.

Dat onze soldaten met hun ouderwetse wapens geen schijn van kans hadden tegen het sterke en goed uitgeruste Duitse leger, dat is wat we allemaal op school hebben geleerd. Van wat daar gebeurde waren de ontstellende verhalen van de soldaten die terugkeerden bekend. Maar hoe het er daar tijdens de slag uitzag, dat is lange tijd toch onvoorstelbaar geweest.

Van de gevechten rond Rhenen en Wageningen waren maar mondjesmaat foto's beschikbaar en nogal wat foto's die volgens bijschriften over de Grebbelinie gingen blijken daar helemaal niet gemaakt te zijn. De Stichting Publicaties oud-Rhenen besloot aan het gemis een einde te maken en ging aan het verzamelen via beeldbanken, archieven, verzamelaars en particulieren. Op die wijze werden vele foto's naar boven gehaald en voor het eerst ook kwamen er foto's op tafel die door Duitsers waren gemaakt.

Volgens de stichting hebben veel Duitse soldaten foto's gemaakt tijdens de slag. Bekend is dat ze hun fotorolletjes haalden bij een fotozaak in de Hoogstraat in Wageningen. Die stad was op 10 mei al ingenomen en soldaten wachtten daar op de aanval op de Grebbelinie. En toen die er kwam, schoten ze niet alleen met kogels en granaten, maar schoten ze ook die rolletjes vol.

Duitse soldaten staan links aan de overkant bij een fotozaak op jacht naar fotorolletjes. De foto komt uit een fototoestel van een bij de slag overleden SS'er. oto: Collectie Martin Brink, Veenendaal

Het zijn foto's van het slagveld en van de steden Wageningen en Rhenen die allebei verwoest werden. Ook te zien zijn gevangen genomen Nederlandse soldaten, soldaten die aan het werk gezet worden om gevechtsstukken te vervoeren en soldaten die hun zakken moeten legen nadat ze gevangen genomen zijn.

Soldaten van de SS op de Grebbedijk tussen de haven van Wageningen en de Wageningse Afweg. Foto: collectie stichting De Greb

Er zitten in het boek ook veel foto's van Nederlandse kant. Niet van tijdens de slag zelf, zij hadden geen tijd om een fototoestel te pakken. De foto's die zij maakten zijn van tijdens de mobilisatieperiode en de oorlogsdreiging nog ver weg leek. De soldaten maakten volop foto’s van hun tijdelijke onderkomens, hun gastgezinnen en hun dagelijkse bezigheden. Ze speelden spelletjes en hielpen met de dagelijkse huishoudelijke taken, zoals het jassen van de piepers.

Dagelijks werd 130 kilogram aardappelen geschild, zoals hier bij het kwartier Baars op de boerderij Klein Dikkenberg. Foto: Historische Collectie Korps Veldartillerie, ’t Harde

Met het fotoboek wordt het hele verhaal rond de slag verteld, ook van de dagen en maanden erna want de vernielingen in Wageningen en Rhenen werden vrij kort daarna al vastgelegd door dagjesmensen die een kijkje kwamen nemen. Ook fotojournalisten verschenen aan het voormalige front en legden de eerste herdenkingen vast op en rond de Erebegraafplaats op de Grebbeberg.

Kortom, in een tijd van internet waar de foto's je om het hoofd vliegen als je er naar googlet, is er nu een uniek fotoboek dat op chronologische wijze en met goede verklarende bijschriften de slag om de Grebbelinie laat zien. En die de lezer aan het front brengt waar het de laatste keer was dat Nederlandse soldaten op eigen grond moesten vechten voor de vrijheid van hun land.

Het boek De Slag om de Grebbeberg is te koop in de boekhandel en te bestellen op www.matrijs.com.