Memoires van een stadsarchitect (9): Scholenbouw in serie

Ir. Henk Dam wordt 100 jaar in 2021, hij werkte als stadsarchitect tussen 1950 en 1982 voor de dienst Openbare Werken van de gemeente Utrecht. In de serie Memoires van een stadsarchitect hierbij zijn herinneringen aan die periode.

9 - SCHOLENBOUW IN SERIE

Mijn werk als architect bij de Dienst Openbare Werken Utrecht heeft zich voor een groot gedeelte voltrokken in de periode van de naoorlogse wederopbouw. Na de oorlog was Utrecht beperkter van omvang dan nu. De wijken Zuilen, Hoograven en Tuindorp hoorden er nog niet bij en de wijken Kanaleneiland, Overvecht, Tuindorp-oost, Lunetten enz. waren nog uitgestrekte weilanden, evenals het Universitair Centrum.

Hier en daar zijn binnen de grenzen van de stad door de afd. Gebouwen en Monumenten in die periode een tiental scholen gebouwd. De nieuwbouwplannen voor scholen behoefden de goedkeuring van de Inspecteur van het Onderwijs. Het contact met deze functionaris was formeel van aard, want hij was op zijn beurt verplicht om ieder plan te laten beoordelen door de Bouwkundig Hoofdinspecteur, die in Den Haag bureau hield.

Wij hielden met laatstgenoemde niet alleen regelmatig, maar ook goed contact. Onze plannen kregen bij hem steeds een goed onthaal. Op een kwaad moment echter kregen we van deze Hoofdinspecteur het consigne dat traditioneel gebouwde scholen niet meer konden rekenen op een goedkeuring en dat alleen geprefabriceerde schoolgebouwen zouden worden toegelaten. Hij liet daarbij duidelijk merken dat hij het met dit beleid van “hogerhand” in het geheel niet eens was, maar dat hij de opdracht had om ons zo het bos in te sturen.

Van het toverwoord systeembouw werden in “Den Haag” wonderen verwacht en op de bouw van scholen dachten ze wel enige vat te hebben. We, te weten Ir Nijs Spronk, Ing. Jan Stortenbeker en ik hebben toen een diepgaande studie gemaakt van de bestaande prefab systemen. Na enige tijd kwamen we tot de conclusie dat er geen enkel deugdzaam systeem op de markt was. Ons plan tot standaardisatie dat we daarna hebben opgesteld werd niet goed gevonden in Den Haag.

Door contacten met de gemeente Rotterdam vernamen we dat daar een formule was ontwikkeld dat wel genade had gevonden in de ogen van de Bouwkundig Hoofdinspecteur. Rotterdam was als enige grote stad in de oorlog ‘40 –‘ 45 ernstig getroffen door een zwaar bombardement. Om Rotterdam hing nog een geur van wederopbouw. Wat daar werd uitgedokterd was schier onaantastbaar. De oplossing was voor de handliggend. In een gesprek met de stadsarchitect van die stad werd alle medewerking gekregen om hun plan ook in Utrecht uit te voeren. Zij hadden dit in overleg met het bouwbedrijf MUWI tot stand gebracht.

In weinig woorden kwam het neer op een ver doorgevoerde vorm van standaardisatie en met behoud van bekende en beproefde bouwwijzen. Uiteraard werden onze plannen die wij toen volgens dit bouwsysteem ontwikkelden en daarna door ons aan de Bouwkundig Hoofdinspecteur werden voorgelegd, zonder verder commentaar goedgekeurd. Hij kon in feite niet anders.

In dezelfde tijd was voor Utrecht een grenswijziging vastgesteld die de mogelijkheid opende om op grote schaal de broodnodige woningbouw te realiseren. Als eerste werd het Kanaleneiland bebouwd. Op de afd. Gebouwen en Monumenten is toen in deze wijk de eerste serie van circa tien door MUWI gebouwde eenheden, te weten basisscholen, kleuterscholen en gymnastieklokalen, tot stand gebracht. Toen de woningen gereed waren en voor bewoning werden uitgegeven, stonden de scholen klaar om de kinderen op te vangen. En zo is het vele jaren doorgegaan. In totaal zijn er tien series tot stand gekomen.

Toen het met de explosie van woningbouw was afgelopen, zijn we ook met de seriematige bouw van scholen gestopt. Tenslotte zij nog vermeld dat door de chef van de stadhuisafdeling Onderwijs voorgesteld is om voor de wijk Overvecht over te gaan op het bouwen van houten noodscholen. Mede dankzij krachtig protest onzerzijds is gelukkig door de wethouder van onderwijs besloten niet op dit heilloze plan in te gaan.

Op het Rotterdamse ontwerp van de MUWI-scholen is door de afd. Gebouwen en Monumenten een Utrechtse variant gemaakt naar ontwerp van Ir Nijs Spronk, die voorts alle benodigde architectenwerk van de tien series alle voor zijn rekening heeft genomen.