In oorlog overleden (oud-)leden Unitas S. R. herdacht in plaquette

Opdat ze nooit vergeten worden, zo sieren nu 97 namen een gedenkteken bij studentenvereniging Unitas Studiosorum Rheno-Traiectina (Unitas S.R.) aan het Lucasbolwerk. Het gaat om 97 slachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog die gemeen hebben dat ze lid waren (geweest) van de in 1911 opgerichte studentenvereniging.

De plaquette is een initiatief van oud-lid van Unitas S.R. en historicus drs. Pim Walenkamp. Doel van de plaquette is om de (oud-)leden van toen te eren en ook huidige generaties stil te laten staan bij de opofferingen die eerdere generaties hebben geleverd voor onze vrijheid. In 2016 werd de plaquette al onthuld met 38 namen. Het monument is nu door speurwerk van Walenkamp gecompleteerd met nog eens 59 namen. 

Burgemeester Van Zanen en de rector senatus van Unitas S.R. onthulden vrijdagmiddag de herdenkingsplaquette dat een ontwerp is van kunstenaar en oud-lid Frank van Hooft. Het bevat verwijzingen naar de Universiteit Utrecht en naar de bekende bioloog, dichter en oud-lid Leo Vroman. Alle 97 omgekomen (oud)leden van Unitas S.R. staan er pakkend en herkenbaar op: elke zonnestraal bevat roepnaam, achternaam en leeftijd bij overlijden - de jongste 20 jaar, de oudste 71 jaar. 

Hieronder de toespraak van Pim Walenkamp tijdens de bijeenkomst in het gebouw van Unitas S.R..

"Geachte burgemeester, nabestaanden, senatoren, leden, oud-leden en andere aanwezigen die door hun aanwezigheid waarde geven aan deze plechtigheid,

 I. Proloog

Slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog herdenken? Op een vrijdagmiddag in november?  Op een studentenvereniging? 

Herdenken doen we toch op 4 mei om acht uur ´s avonds met 1 minuut stilte en het Wilhelmus?

Uniek

Één minuut stilte is niet genoeg. Elke dag worden we nog geconfronteerd met de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog.

Studentenvereniging Unitas Studiosorum Rheno-Traiectina is een bijzondere vereniging, al 107 jaar lang - twee dagen geleden vierden we onze dies natalis. Onze verjaardag vieren we door onze geschiedenis en tradities serieus te nemen,  zeker  onze gevallenen - uw dierbaren die omgekomen zijn in de Tweede Wereldoorlog.

Op het  herdenkingsmonument hier in Symposion  dat burgemeester Van Zanen net heeft onthuld, waarvoor hulde,  staan 98 namen vermeld. Zij kwamen allemaal om in de Tweede Wereldoorlog en zijn lid geweest van Unitas S.R.  Unitas, de oudste gemengde studentenvereniging van Utrecht, was de enige studentenvereniging waarvoor 1945 alle studenten welkom waren, ongeacht religieuze gezindte of seksuele geaardheid, dus  ook joden, moslims, homo's. Unitas gold in 1911 als een doorbraak en dat is het nog steeds. 

Een klassieke preek - vergeet niet dat voor de oorlog bijna 10 procent van de studenten theologen waren- bestaat uit drie delen:  ellende, verlossing en genade/ dankbaarheid. 

 
II. Ellende

De ellende moeten we niet vergeten. We beginnen vandaag met de hel: de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog met in totaal, alle militaire en burgerslachtoffers:  65 miljoen doden, aan zinloos geweld gestorven...Bestaat er trouwens zinvol geweld...?

 
Shoah

De overgrote meerderheid van joodse studenten voor 1945 in Utrecht was lid van Unitas S.R. IJskoud zijn de cijfers: 105.000 Nederlandse joden kwamen om; dat is driekwart van alle joden die toen in Nederland woonden. 

Er zijn niet 6 miljoen Joden vermoord, nee: er is één mens van vlees en bloed vermoord vanwege zijn afkomst volstrekt om een zinloze reden - net als u en uw buurman/vrouw - en dat zes miljoen keer (Abel Herzberg parafraserend). Dat had u kunnen zijn.

Harde werkelijkheid is dat 37 van onze (oud)leden die in 1940-1945 de dood vonden op onnatuurlijke wijze van Joodse origine waren. Geen enkele andere studentenvereniging verloor zoveel leden aan de Shoah: genocide die de nazi's pleegden op de Joden. Wij spreken liever niet van Holocaust een verwerpelijk eufemisme; dat betekent immers rechtvaardig zuiveringsoffer. 

Azië

In Nederlands-Indië woonden veel (oud)leden van Unitas S.R. De situaties in Jappenkampen waren vaak onmenselijk. Daar woonden toen bijna 70 miljoen mensen. De Tweede Wereldoorlog maakte daar 4 miljoen slachtoffers. Nederlanders moesten als krijgsgevangenen van de Japanners slavenarbeid verrichten in vreselijke omstandigheden.  Zo moesten o.a. Dirk Haag, Wim van der Meulen en Coen Zaadnoordijk  aan de beruchte Birma-spoorlijn werken, hetgeen ze niet hebben overleefd. Ook voerde de Jap vaak standrechtelijke executies uit. Zo werden bv. Wim Arps en Ludwig Dietzel, allebei burgerarts, ter plekke neergeschoten enkel en alleen  omdat ze blanke Nederlanders waren. In totaal verloren 34 (oud-)leden zo hun leven. Dat had u kunnen zijn.

Militairen, verzet, non-combattanten

Vier militairen zijn gesneuveld  in actieve dienst.  In totaal kwamen 21 (oud)-leden als militair om, bv. militaire artsen die in een Jappenkamp of aan slavenarbeid stierven. Vanwege verzetsactiviteiten zijn 24 (oud)leden omgekomen. Na de aanslag op Rauter, de militaire baas van de Duitse bezetter in 1940-1945,  heeft de Duitse bezetter als represaillemaatregel bijna 300 verzetsmensen  gefusilleerd, waarvan op 8 maart 1945 117  bij de Woeste Hoeve in Apeldoorn, o.a. Joop Harmsen en  Piet van de Velde. In elke oorlog komen ook veel burgers en non-combattanten om, bv. als gevolg van bombardementen, ongelukken, gedwongen zelfmoord en ziektes vanwege de oorlogsomstandigheden. Dat had u kunnen zijn. 

98 personen = 98 verhalen

Vandaag herdenken we 98 mensen die lid zijn geweest van Unitas S.R.: 7 dames en 91 heren, de jongste 20, de oudste 71 jaar oud. Theologie studeerden 7 mannen; 31 studeerden geneeskunde, 18 werden tandarts (vooral joden), 14 juristen. Vervolgens zijn er 7 wis- en natuurkundigen, 3 chemici, 2 biologen, 3 apothekers te betreuren. Ten slotte missen we 8 letteraars en 6 veterinairen.

Vanaf 2009 ben ik als initiatiefnemer en onderzoeker bezig geweest van dit oorlogsmonument - hierbij gesteund op de eerste plaats door de tien leden van de Herdenkingscommisie (HDC) : wijlen Bob, Gerrit, Eric, Ward, Rainer, Maarten, Gerard, Wim, Henk, Frank -  bedankt voor de samenwerking! Tevens dank ik de senaten waarmee we hebben mogen samenwerken. Daarnaast een ieder die op welke wijze dan ook een bijdrage heeft geleverd.

Frank van Hooft, oud-lid van Unitas S.R. heeft het kunstzinnige monument ontworpen op zo´n manier dat  (1)  alle 98 slachtoffers herkenbaar zijn, dat (2) de banden tussen U.S.R., Universiteit en stad Utrecht zichtbaar zijn en dat (3) alle huidige bezoekers die halt houden voor het monument  kunnen zien: dat had ik kunnen zijn ... je wordt persoonlijk aangesproken: dit had jij kunnen zijn als je zwijgt, als jij je niet inzet voor een betere wereld.

III. Identiteit 

Voor Unitas S.R. geldt vanaf het begin: alle levensovertuigingen zijn welkom. De verlossing mag u zoeken waar het u behaagt.. Het tweede deel van een preek is dan een vorm van bezinning op eigen geschiedenis, tradities: je eigen identiteit.   

Waarde leden, beste jongeren,  

`Een groot gevaar bedreigt een studentenvereniging wanneer zij haar eigen historie niet meer kent, wanneer zij door welke omstandigheden dan ook niet meer weet hoeveel moeite en opofferingen haar oud-leden zich in het nevelig verleden getroost hebben om tot oprichting te komen van datgene wat thans als vanzelfsprekend aanvaard wordt,´ zeg ik met de arts dr. Johan Hendrik van Eldik (1900-1958), oud-rector, lid van verdienste U.S.R.

Wat voor mens bent u? Leeft u voor u zelf? Komt u op voor mensenrechten? Levert u een bijdrage aan een betere wereld? Het is onmogelijk om uit die 98 slachtoffers één held te kiezen. Sta me toe om hun verhalen samen te brengen in twee personen die voor Unitas S.R. van essentieel belang zijn:
 
Ben je een grijze muis die enkel consumeert? Of lever je ook daadwerkelijk een bijdrage aan je vereniging, je omgeving?

Ben je een begenadigd jurist zoals lid van verdienste Herman Gerlings (1870-1938), sociaal advocaat die een halve eeuw actief was als lid van de Utrechtse Studentenbond (USB, voorloper van U.S.R.) en U.S.R. bleef steunen? Hij werd lid van Verdienste vanwege zijn belangeloze, jarenlange inzet voor de studenten en arme Utrechters - hij bood vele arme mensen gratis rechtsbijstand.  

Zet jij je in, net als Daniël de Moulin (1919-2002) de arts en hoogleraar, lid van Unitas vanaf 1938, oprichter van het CIH (het Collegium Illusstrisimum Hermandad) dat geschiedenis, mores en tradities  van Unitas S.R. hoog houdt? Of zet jij als Daniël de Moulin, verzetsstrijder en Engelandvaarder, jezelf in met gevaar voor eigen leven voor mensenrechten, vrijheid en democratie?

 
IV. Dankbaarheid 

Gelukkig kunnen we allemaal onze bijdrage leveren, onze eigen talenten inzetten om te voorkomen dat er weer zulke verschrikkingen plaatsvinden als in de Tweede Wereldoorlog.  Aan die vorming levert studentenvereniging Unitas Studiosorum Rheno-Traiectina een bijdrage. Wij hopen vurig dat de persoonlijke verhalen van de 98 slachtoffers ertoe leiden dat hun offer niet wordt vergeten. Tevens hopen wij van harte dat de huidige en toekomstige generaties zich realiseren dat vrijheid, voorspoed, veiligheid, democratie en rechtstaat niet vanzelfsprekend zijn: daar mag iedereen elke dag opnieuw zich voor inzetten, waarvoor hulde.

Vrijdag 23 november 2018                                                                                                          

Pim Walenkamp, initiatiefnemer, onderzoeker, voorzitter Herdenkingscommissie (HDC)