Sportjournalist Ton de Ruiter legt sportieve verbanden tussen heden en verleden, over toen en nu. Dit keer over de startplaats van de Grand Depart in juli in Utrecht.

,,’t Was Zondagmiddag ongewoon druk op den Leidschenweg. Dat kwam, doordat de hoek der Croeselaan te Utrecht bestemd was voor het keerpunt van den wielrijderstocht Rotterdam-Utrecht en terug naar Rotterdam.’’

De start- en finishplaats op de eerste dag van de Tour de France 2015 is historische grond, zo valt te lezen in het Utrechtsch Volksblad van juli 1893. Het nieuws- en advertentieblad van Johan de Liefde verschijnt 122 jaar terug op dinsdag, donderdag en zaterdag, prijs per week 5 cent.

De eerste wielerwedstrijd doet Utrecht aan op zondag 9 juli 1893. In de krant van dinsdag 11 juli geen regel over de tocht van de wielerpioniers, pas op donderdag wordt bij het Stadsnieuws melding gemaakt van de unieke gebeurtenis. ,,Om kwart voor elven uit Rotterdam vertrokken bereikte de eerste kampioen (de bekende Jaap Eden uit Haarlem) het keerpunt om half één. Hij en al zijn mededingers maakten aan de Croeselaan dadelijk rechtsomkeert’’

Jaap Eden.

Jaap Eden is een week eerder in Arnhem Nederlands wielerkampioen op de weg geworden. De wereldkampioen schaatsen is pas 19 jaar. Dertien Belgen en de Duitser Willy Kux geven een internationaal tintje aan de wedstrijd van de havenstad naar het centrum van het land. De renners rijden van Rotterdam naar Gouda, Woerden, Harmelen en De Meern. Bij de controleposten is limonade, citroensap, een emmer water met spons en reparatiespul voor luchtbanden.

Het keerpunt ligt bij de Van Sijpesteijn-kazerne en de Simplex-fabriek in Utrecht. Mocht de brug over de Keulse Vaart (het huidige Merwedekanaal) voor de scheepvaart open zijn dan is de afspraak gemaakt dat de renners met een bootje worden overgezet. Blote armen en benen zijn verboden, een bel of hoorn op de fiets is verplicht. Vier agenten houden toezicht. Van theehuis De Hommel naar de Croeselaan staan de toeschouwers op de dag van de wedstrijd rijen dik. De duizenden zijn vooral gekomen voor Jaap Eden. Met Witteveen en Van Hoorn ligt hij in Utrecht vier minuten voor op zijn naaste concurrenten.

Op het keerpunt stopt Van Hoorn voor een glaasje citroensap. Op de terugweg bij Nieuwerbrug krijgt Witteveen pech. Sportief stapt Eden ook af en drinkt volgens de verhalen water uit de vaart. Op een veel te zware fiets kan Witteveen de jonge kampioen niet meer bijbenen. Na 4 uur 33 minuten en 31 seconden mag Jaap Eden (3x wereldkampioen schaatsen, 2x wereldkampioen wielrennen) in Rotterdam de medailles van de koningin en de burgemeester in ontvangst nemen.

De Limburger Mathieu Cordang is een jaar later zijn opvolger. Het weer is slecht, de wegen een modderpoel. Loslopende honden veroorzaken veel valpartijen. Jaap Eden ontbreekt vanwege een wedstrijd in Leipzig. Kees Witteveen wordt opnieuw tweede.  Cordang is 40 minuten sneller dan Eden in 1893. De Maasbode schrijft dat de Limburger nog fris oogt maar dat de rest als lijken over de streep komt.

Een Utrechtse toeschouwer stuurt een ingezonden brief naar De Telegraaf: ,,Bij het keerpunt heeft iedereen de gevolgen voor de gezondheid van de ziekelijke zucht naar wielerwedstrijden en medailles (dat verderfelijke lokaas) kunnen zien. Het merendeel was aan knie of arm verwond, sommige aan beide, van boven tot onder met slijk bespat, vermoeid, snakkende naar eene verfrisschende teug. Twee der rijders waren zoo verstandig den terugtocht per spoor te maken.’’

Jaap Eden is gangmaker voor Kees Witteveen in de derde editie. Het werk van ‘de haas’ zit er op als Witteveen in Bodegraven ziek afstapt. 33 junioren zijn met 18 minuten voorsprong in Rotterdam gestart. De jonge Van der Meij uit Leiden wordt pas in de straten van Rotterdam achterhaald door Cordang, die 17 minuten sneller is dan in 1894. Met dank aan een Duitse kapitein van een sleepboot die niet wil dat de brug over de Keulse Vaart wordt geopend en anderhalf uur blijft wachten.

Bij de vierde Rotterdam-Utrecht-Rotterdam mogen ook professionals  meedoen. Voor de winnaar ligt een bedrag van 150 gulden klaar. Maurice Garin, in 1903 de eerste winnaar van de Tour de France, is onder de deelnemers. Het geld gaat naar de Belg Hendrik Luyten. Rotterdam-Utrecht-Rotterdam wordt de volgende jaren slachtoffer van het grote succes. Kerkgangers protesteren. Bij kerken mag geen hoorn of schel worden gebruikt. In 1897 komt er een verbod voor wegwedstrijden op het ‘vehikel van de duivel’.  Voorzichtige pogingen tot een herstart worden in 1905 afgeschoten. Een nieuwe motor- en rijwielwet verbiedt wielerwedstrijden op de openbare weg. Ook de wedstrijden Amsterdam-Utrecht-Amsterdam en Leiden-Utrecht-Leiden verdwijnen.

Op de plek waar Rotterdam-Utrecht-Rotterdam in 1893 keert wordt op 17 mei 1948 het startschot gegeven voor de eerste Ronde van Midden-Nederland. Gerrit Voorting  komt er na 195 kilometer solo over de streep. In 2010 wordt op die plek de streep getrokken voor de eerste etappe van de Ronde van Italië en 122 jaar later is ook de Tour de France in juli te gast op de historische plek aan de Croeselaan.

(Deze column werd uitgesproken tijdens de Tour de Slok van Jeroen Wielaert in cafe Willem Slok, woensdag 8 april.)