Expositie Utrecht 175 jaar Spoorstad

Door Ton van den Berg - Onlangs opende burgemeester Van Zanen een pop-up bioscoop op het Centraal Station. Velen deed het onmiddellijk denken aan de Spoorbio. Althans, als je een oudere Utrechter bent want dat was een treinwagon op het Utrechtse station waar in de jaren veertig en later in de jaren zestig nieuws- en tekenfilms te zien waren.

Hoe die wagon er in de jaren zestig uitzag is nu te zien in de expositie Utrecht Spoorstad in Het Utrechts Archief. Een tentoonstelling die gewijd is aan het feit dat het 175 jaar terug is dat de eerste stoomlocomotief Utrecht binnenliep.

Op die dag, 6 december 1843, was het ter ere van de komst van de trein feest in de stad. Er was vuurwerk op het Vredenburg, weet Victor Lansink die als medewerker van Het Utrechts Archief de expositie samenstelde.

Lansink heeft als hobby alles wat te maken heeft met de geschiedenis van de infrastructuur rondom het spoor. En dat hij co-auteur was van twee aan het spoor gewijde boeken ('Utrecht Centraal' en 'Amsterdam-Utrecht - Van Rhijnspoor naar Randstadspoor') maakte dat een expositie als eerbetoon aan Utrecht Spoorstad niet kon uitblijven.

Overigens had het allemaal anders kunnen lopen met Utrecht als spoorstad, zo blijkt uit de expositie want de eerste plannen (in 1832) voor een treinverbinding van Amsterdam met Duitsland (Keulen) liepen op papier nog via Amersfoort. Gelukkig voor ons waren er op tijd mensen die inzagen dat als je een afslag naar de havenstad Rotterdam wil maken, dat Utrecht dan centraler gelegen lag.

Helaas duurde het wel even voordat de treinen ook echt konden gaan rijden. Investeerders durfden nog niet echt met geld over de brug te komen en ondertussen werd er wel een spoorverbinding aangelegd tussen Amsterdam en Haarlem waardoor daar in 1839 de eerste trein in Nederland reed.

Maar Utrecht volgde dan in 1843 en is niet meer weg te denken geweest, met in 1850 nog zes treinen per dag die Utrecht in en uitreden met tientallen passagiers tot en met de 200.000 reizigers die nu dagelijks Utrecht in en uitgaan.

Utrecht werd ook het hart van het spoor door de vestiging van de spoorwegmaatschappijen in de stad. Gebouwen als De Inktpot herinneren daar nog aan, maar ook werkplaatsen rond de Tweede Daalsedijk, buurten die voor spoorwegarbeiders werden gebouwd (bijvoorbeeld Tuinwijk) en in het voormalige Maliebaanstation is al jaren het Spoorwegmuseum gevestigd.

Foto's, tekeningen en archiefmateriaal laten op de expositie een turbulente ontwikkeling zien. De introductie van de spoorwegen bracht een enorme economische impuls teweeg en daar profiteerde Utrecht als knooppunt in het bijzonder van.

Maar de harde groei zorgde ook voor sloop zoals het stationsgebouw van architect Sybold Van Ravesteyn dat in de jaren zeventig uiteindelijk in zijn geheel tegen de grond ging. Op foto's in de expositie is het, volgens Lansink zeer geliefde, Centraal Station van toen weer te zien en op de films, te zien in de nagebouwde Spoorbio, weer te beleven.

De expositie Utrecht Spoorstad is te zien in Het Utrechts Archief, Hamburgerstraat 28, dinsdag t/m vrijdag: 10.00 – 17.00, weekend: 12.30 – 17.00 uur. De toegang is gratis.