Dertig jaar documentaire fotografie in Utrecht (1)

door Victor Lansink - Onder de titel Stadsgezichten. Utrecht in transitie zijn op drie locaties in Utrecht verrassende foto’s te zien van tien professionele fotografen die ieder op eigen wijze en binnen een eigen thematiek “de schaalsprong” van de stad Utrecht in de afgelopen zeven jaar in beeld gebracht hebben.

De tentoonstellingen worden georganiseerd door de Stichting Stedelijke Fotografie Utrecht (SFU) en vinden plaats in samenwerking met Het Utrechts Archief, het Centraal Museum en Kunstliefde.

“Stadsgezichten” vormt het sluitstuk van de SFU die na bijna dertig jaar documentaire-opdrachtfotografie dit jaar ophoudt te bestaan. Op zevenmijlslaarzen stappen we met dit artikel langs de activiteiten van de SFU.

Vastberaden en met een resoluut gebaar houdt prof. dr. G. Quispel het autoverkeer tegen op het Janskerkhof. Het Renaultje kan nog doorrijden, maar de Lada daarachter moet in de remmen, want de hoogleraar steekt onverschrokken over. Een van de dames in het gevolg van Quispel neutraliseert de strengheid van de professor door vriendelijk te zwaaien naar de bestuurder in de Lada.

Met dit beeld van de afloop van de receptie van de Dies Natalis van de universiteit uit het begin van de jaren tachtig opent de fotoreeks van Werry Crone over het reilen en zeilen op de Utrechtse universiteit. Crone was toen nog een beginnende, maar al veelbelovende fotograaf, die tijdens zijn studie biologie fotografeerde voor het Universiteitsblad en in 1986 een fotoboek publiceerde over de Utrechtse universiteit.

Met de opname van een selectie foto’s uit dit boek gaf de in februari 1987 opgerichte Stichting Stedelijke Fotografie Utrecht de aanzet tot een fotocollectie die in een kleine dertig jaar zou uitgroeien tot een omvangrijke en diverse verzameling van zo’n 1500 foto’s verdeeld over meer dan tachtig foto-opdrachten. Daarmee heeft de SFU haar primaire doelstelling bereikt: het bevorderen van de kunstzinnige documentaire-fotografie en een bijdrage leveren aan de visuele geschiedschrijving van Utrecht.

Er werden foto-opdrachten vastgesteld aan de hand van een thema en per opdracht resulteerde dat tot een “visueel essay” van tien tot dertig foto’s. De opdrachten hebben in alle gevallen betrekking op de stad Utrecht met bovenal haar bewoners tijdens bijzondere of alledaagse gebeurtenissen. Maar ook werden wel er al eerder gemaakte fotoreeksen verworven die binnen het profiel van de SFU pasten, zoals de hierboven genoemde foto’s van Werry Crone.

Het initiatief voor de oprichting van de SFU lag bij Kees Maaswinkel, destijds docent audiovisuele communicatie bij de vakgroep kunstgeschiedenis van de Universiteit Utrecht. Hij zocht naar een instrument om de documentaire-fotografie in Utrecht naar een hoger plan te trekken en vond daarbij een medestander in de persoon van Tolien Wilmer, beheerder van topografisch-historische atlas van het toenmalige gemeentearchief Utrecht.

De collectie van het archief was vanouds vooral op topografie gericht, maar de wens leefde om deze te verrijken met eigentijdse foto’s met sociale en maatschappelijke thema’s. Het gemeentearchief in Amsterdam werkte bijvoorbeeld vanuit een dergelijke visie al jaren met vakfotografen die bepaalde ontwikkelingen in de maatschappij vastlegden en ook het Rijksmuseum rijkt al vanaf 1975 met een vergelijkbaar beleid fotografieopdrachten uit.

Om de documentaire-fotografie in Utrecht structureel van de grond te krijgen en deze voor subsidie van de gemeente in aanmerking te laten komen, werd een aparte stichting opgericht, de SFU. Het gemeentearchief Utrecht faciliteerde de stichting door ruimte voor opslag van de foto’s te bieden en op secretarieel gebied. Als eerste voorzitter van de SFU trad de socioloog prof. dr. P.H. Vrijhof op en één van de eerste activiteiten van de stichting was de tentoonstelling Veranderingen – de stad en zijn bewoners in oude en nieuwe foto’s.

Deze werd op 14 april 1987 in het gebouw van de Crediet- en Effectenbank aan de Kromme Nieuwegracht geopend. Omdat de kersverse stichting nog geen opdrachten had uitgereikt, werd voor deze eerste tentoonstelling gebruik gemaakt van reeds voorhanden foto’s van Utrechtse fotografen, gecombineerd met historische foto’s uit de collectie van het gemeentearchief.

Aan het einde van 2016 staakt de SFU haar activiteiten na dertig jaar. De belangrijkste reden hiervoor is dat de gemeente Utrecht in 2012 besloten heeft de structurele subsidie voor de stichting te beëindigen. De SFU wist haar activiteiten desondanks nog tot en met 2016 voort te zetten, maar ziet zich nu genoodzaakt zichzelf op te heffen, in de hoop dat andere instellingen het uitreiken van foto-opdrachten voort zullen zetten. De foto’s van de SFU zijn nu in het beheer bij Het Utrechts Archief die na de opheffing van de SFU ook het eigendom van de collectie zal overnemen.

(Woensdag volgt deel 2 dit artikel dat eerder is gepubliceerd in het magazine Oud-Utrecht en dat met toestemming van de auteur is overgenomen.)

De tentoonstelling Stadsgezichten. Utrecht in transitie, met foto's van Hans Wilschut, Raymond Rutting, Petra Stavast, Gerco de Ruijter, Poike Stomps, Mike Roelofs, Angeliek de Jonge, Raimond Wouda, Niels Stomps, Anoek Steketee is in Het Utrechts Archief (Hamburgerstraat) te zien tot en met 2 oktober, di t/m vr 10.00 – 17.00 uur / weekend: 12.30 – 17.00 uur.

Andere locaties zijn het Centraal Museum (Hans Wilschut, Ultra Vision) t/m 20/8 en Kunstliefde (Nobelstraat) van 20/8 t/m 23/9.