Over de veranderde Utrechtse ambtsketen (en meer)

Door Jim Terlingen

Afgelopen zomer had ik het genoegen om meerdere keren te spreken met historicus Leo van Rhenen (1940). Eén opmerking van hem bleef later in mijn hoofd om aandacht vragen: ‘Weet je dat in de Utrechtse ambtsketen op de achterkant van de schakels van iedere burgemeester naam en de ambtsperiode komen en dat ze die van Van Ravenswaay hebben weggehaald?’ 

Van Ravenswaay was de NSB-burgemeester die de bezetter tussen 1942-1945 in het gemeentebestuur plaatste. Het feit dat zijn gegevens van de ambtsketen zijn gehaald, was nieuw voor me. Maar ik had het kunnen weten, blijkt. Er is een alleraardigst Oud-Utrecht-artikel over de burgemeestersketting, geschreven in augustus 1999.

En dan stuit ik op een andere bijzonderheid: rond 2015 heeft de ambtsketen een heel ander uiterlijk gekregen. Het internet meldt er niets over. Is dit eigenlijk wel bekend in de stad?

Genoeg reden voor een artikeltje.
 

Begin

Per koninklijk besluit wordt op 16 november 1852 besloten dat er een herkenbaar symbool moet komen waaraan je burgemeesters kunt herkennen: een ambtsketen.

Het exemplaar van onze stad wordt enkele maanden daarna gemaakt door Van Kempen, een Utrechts zilversmidbedrijf. Kosten: 375,50 gulden. 

Burgemeester Kien (1839-1878) is de eerste die hem draagt.
 

Penning

Helemaal onderaan de ketting hangt het ding waarom het allemaal gaat: een zilveren penning met twee kanten. Wanneer de burgemeester de gemeente vertegenwoordigt, moet het gemeentewapen naar voren zijn gedraaid. Bij rijksaangelegenheden, zoals het uitreiken van een lintje, moet het rijkswapen zichtbaar zijn. Deze regel geldt nog steeds.

Informatie op de schakels

Van iedere burgemeester worden de naam-, geboortedatum en -plaats en ambtsperiode op de achterzijde van de schakels gegraveerd. Daarvoor gebruikt men in eerste instantie vier schakels. Op de eerste de naam en geboorteplaats, op de tweede de geboortedatum en op de derde de ambtsperiode. De vierde blijft onbeschreven en dient als afscheiding tussen de verschillende burgemeesters. 

De schakels waarop in de oorlog de gegevens van de NSB-burgemeester Van Ravenswaaij zijn gegraveerd, worden in de zomer van 1945 verwijderd. Daarvoor in de plaats komen er twee schakels. Eén gegraveerd met een crucifix en een doornenkroon en één volledig gematteerde.

Om ruimte te besparen wordt rond de wisseling van de burgemeesters Vonhof (1974-1981) en Vos (1981-1992) besloten de tekst te comprimeren en om daarmee minder schakels te gebruiken. Vonhof krijgt er nog vier, burgemeester Vos maar twee.

Draagcomfort en ruimtegebrek

De Utrechtse ambtsketen wordt meerdere keren gerepareerd en op verzoek van de dragers aangepast. Zo wil burgemeester Wolfsen (2008-2013) de penning hoger hebben: niet meer op zijn buik, maar op zijn borst. En dus wordt hij ingekort. 

Begin 2015 vindt een grote uiterlijke verandering plaats. Voor de gegevens van de net aangestelde burgemeester Jan van Zanen (2014-2020) zijn er geen schakels meer beschikbaar en daarom besluit men aan de achterkant een tweede laag van schakels aan te brengen. De schakels worden met deze constructie veel breder. De ketting wordt robuuster. 

Op de achterkant is de eerste graveerlaag met namen nu niet meer te zien. Jan van Zanen is de eerste die op de tweede laag vermeld staat. Peter den Oudsten (2020-2020) is nummer twee en Sharon Dijksma (2020-heden) nummer drie. De schakel met de vermelding van haar ambtsperiode ontbreekt nog natuurlijk.

Tot slot

De ketting heeft een speciaal koffertje waarin hij wordt vervoerd. Iemand van het kabinet van de burgemeester begeleidt de burgemeester bij bezoeken (en heeft dan onder meer de taak voor de ambtsketen te zorgen).

Bronnen:

• ‘De ambtsketen van Utrecht’ door Janjaap Luijt, tijdschrift Oud-Utrecht, augustus 1999.
• ‘De ambtsketen van Utrecht’, folder gemeente Utrecht, juni 2014.
• Directe informatie van Mariëlle de Vuijst-Hoogendoorn, chef kabinet van de burgemeester, en Marten Grupstra, bestuurscommunicatie van de gemeente.