De Maliebaan 1940 - 1945: Een spannende straat

Woensdag verschijnt het boek Aan de Maliebaan over deze statige Utrechtse straat in de oorlogsjaren 1940-1945. Journalist Ad van Liempt schreef het boek en hieronder zijn inleiding.

Door Ad van Liempt - De Maliebaan in de oorlog, daar gaat een sterke fascinatie van uit. Prof. Wout Buitelaar, die er heel lang woonde, schreef er al een boek over, Panden die verhalen, en Maarten van Rossem wijdde er voor RTV Utrecht een tv-programma aan. Er is een radiodocumentaire over gemaakt, Utrechtse auteurs als Jeroen Wielaert en Rob van Scheers schreven erover – die avenue van precies een kilometer met al die Duitse en Nederlandse nazi-instituten blijft maar intrigeren.

Dit boek is een poging achter de deuren van de statige panden aan de Maliebaan te kijken. Want er is nog veel meer gebeurd dan we al wisten: de pogingen van SS-voorman Henk Feldmeijer om de macht van Anton Mussert te breken; de veelzijdige verzetsactiviteiten van Marie-Anne Tellegen, de buurvrouw van de Sicherheitspolizei; de onverzettelijke dwarsheid van de rooms-katholieke aartsbisschop mgr. Jan de Jong, om maar dingen een paar te noemen.

Dankzij recente (Feldmeijer, Tellegen) of allang vergeten (De Jong) biografieën zijn er details over ruzies, intriges en acties naar voren gekomen die allemaal bijdragen aan een rijk geschakeerd beeld van de Maliebaan als de spannendste straat van nederland tijdens de bezetting.

En dan komen daar nog de boevenstreken bij van de mannen van de Sicherheitspolizei, die op nummer 74 zaten, en de pogingen van de vicevoorzitter van de Joodse Raad (wonend op nummer 92) om joden vrij te kopen, en de nuttige informatie van de spionnen van verzetsgroep Albrecht, die elkaar ontmoetten in de Oosterkerk op nummer 55.

Bovendien was de Maliebaan ook nog de Fleet Street van de Nederlandse nazipers: het weekblad van de NSB, Volk en Vaderland, werd op de Maliebaan volgeschreven, net als het lijfblad van de Weer Afdeling (WA), De Zwarte Soldaat, en het blad van de Nederlandse SS, Storm. En, niet te vergeten, ook het verzetsblad Vrij Nederland werd hier, in de kelder van een garage, enige tijd vervaardigd.

Geregeld was de Maliebaan te zien in het bioscoopjournaal. vooral als er parades waren, bij de verjaardag van de NSB (in december) of van haar leider Mussert (op 11 mei). En ook als er hoge autoriteiten bij Mussert op bezoek kwamen, zoals de nazikopstukken Adolf Hühnlein en zelfs Reichsführer SS Heinrich Himmler.

Nico Jesse, de onvolprezen Utrechtse arts/fotograaf die zijn stad in 1941 voor het nageslacht vastlegde, maakte er een schitterende foto: Duitse soldaten zitten op een bankje te flikflooien met Utrechtse meiden, en er lopen een paar burgers langs, gegeneerd, met ingehouden woede vermoedelijk. Dat ongemak is typerend voor de Maliebaan in 1940–1945. Er waren Utrechters die een omweg maakten om er niet overheen te hoeven fietsen; maar er waren er ook heel veel die rijen dik langs de kant van de weg stonden als er iets te beleven viel.

Aan de Maliebaan, de hele oorlog op een strekkende kilometer.