De kanonskogels van Vredenburg (5)

Biem Lap, gids van Kerken Kijken Utrecht in de Jacobikerk, dook in de historie van de kanonskogels die in 1576 vanaf kasteel Vredenburg op de stad werden afgevuurd. Hij maakte er een serie artikelen over, vandaag deel 5: Schade aan de stadskastelen...

Bij de beschietingen ontstond frote schade aan de stadskastelen Oudaen, Fresenburg en Blankenburg. De 13^e eeuwse stadskastelen Fresenburg en Oudaen lagen het dichtst bij Vredenburg en de achterkant van beide gebouwen zijn zwaar beschadigd. Veel meer heb ik er in de literatuur niet over gevonden, maar Oudaen heeft ervoor gezorgd dat nog steeds de kogels van Vredenburg zichtbaar zijn in het gebouw.

Beide stadskastelen lagen dicht bij elkaar aan de Oude Gracht, zoals dat op de tekening hierboven goed is te zien. De kanonnen van Vredenburg konden deze gebouwen gemakkelijk raken. Het stadskasteel Blankenburg is ook beschoten, want ook van dat huis lag de achtergevel in puin in 1576.

Het ligt voor de hand dat ook vanaf Blankenburg werd geschoten op Vredenburg. De achtergevels van de stadkastelen Blankenburg en Fresenburg zijn na de beschieting niet hersteld in oorspronkelijke staat maar er is een eenvoudige achtergevel gebouwd. Veel later zijn er aan beide gebouwen andere voorgevels gemaakt.

Oudaen heeft van alle stadskastelen aan de Oudegracht het meest zijn middeleeuws karakter bewaard. Het is nu een drukbezochte horecagelegenheid. Een groot deel van de achtergevel van Oudaen werd tijdens de beschieting van Vredenburg aan puin geschoten en sommige kogels gingen daarbij dwars door het gebouw en veroorzaakten ook een groot gat in het bovenste middendeel van de voorgevel.

De schade werd een paar jaar later op kosten van de Staten van Utrecht hersteld. Het is nu nog steeds te zien aan de andere steensoort die is gebruikt. Bij dat herstel werden een aantal kogels als herinnering aan het beleg van Vredenburg in de voor- en achtergevel ingemetseld.  

Mocht men zich afvragen hoe kan het dat er kogels in de voorgevel zitten is het goed om te weten dat de kogels van Vredenburg een groot gat in de voorgevel hadden gemaakt. De bewoners vonden het waarschijnlijk belangrijk dat de Utrechters zouden zien hoezeer Oudaen geleden had van de beschieting vanuit Vredenburg, maar wie weet zou het ook zo kunnen zijn dat Oudaen met enige trots in herinnering wilde brengen dat er vanaf Oudaen op de gehate Spanjaarden was geschoten. Het is waarschijnlijk dat hier daadwerkelijk kogels die vanaf Vredenburg zijn afgeschoten, ingemetseld zijn.

De vijf kogels aan de voorgevel van Oudaen laten zich zien tussen de penanten - smalle stukken muur tussen de vensters - en één eronder zoals op de detailfoto te zien is. De vijfde kogel onderaan is overigens veel later geplaatst want op een foto uit 1980 zijn alleen de vier kogels in de penanten te zien. Oudaen heeft een restauratie ondergaan in 2009, wellicht is toen de vijfde kogel geplaatst.

De achtergevel is ook na de beschieting hersteld en het is verbazingwekkend dat men toen besloten heeft om die weer op te bouwen naar de 13^e eeuwse muur die er had gestaan, waarbij gebruik is gemaakt van eigentijdse steen en van veel rode mortel. Er is dendrochronologisch onderzoek gedaan naar de ouderdom van de balken die er bij het herstel van bovenverdieping en achtergevel zijn gebruikt en het jaartal dat er uitkwam was 1581. Dat jaartal komt dus overeen met de restauratie van Oudaen die toen plaatsvond.

Morgen: Schade aan de Jacobikerk...