De foto’s van F.F. van der Werf

In Het Utrechts Archief is vanaf donderdag 19 november een expositie te zien met het werk van fotojournalist F.F. van der Werf.

Victor Lansink - F.F. van der Werf (1903-1984) was in de jaren 1930-1962 in Utrecht op vele terreinen actief en gold als één van de bekendste fotografen in de stad. Hij maakte in zijn studio aan de Kromme Nieuwegracht portretten van zowel bekende als “gewone” Utrechters, fotografeerde voor diverse kranten en tijdschriften, met name het Utrechts Nieuwsblad, en was daarnaast ook als kunstzinnig fotograaf werkzaam.

Hij maakte talloze sfeervolle foto’s van de Utrechtse grachten en singels, vaak in stemmig tegenlicht of tijdens barre weersomstandigheden. Toen Van der Werf in 1962 stopte met zijn fotografiepraktijk, was het toenmalige gemeentearchief er dan ook als de kippen bij om het negatievenarchief van de fotograaf voor de collectie historisch beeldmateriaal te verwerven.

Baggerfoto’s

Enkele jaren geleden zijn de negatieven stuk voor stuk gescand en toen werd pas goed duidelijk welke pareltjes er tussen zitten. Ook bezat het archief al geruime tijd een serie afdrukken van de fotograaf met bijzondere stadsbeelden, waaronder bekende foto’s van de intocht van de geallieerden, de aftocht van de Duitsers in mei 1945 en vele foto’s van bezoeken van leden van het Koninklijk Huis in de jaren veertig en vijftig.

Van der Werf was echter ook een fotograaf met oog voor de alledaagse dingen. Hij fotografeerde graag typische Utrechtse koppen en verschijningen: gepensioneerde mannetjes die een kaartje leggen in het Julianapark, een beambte van de spoorwegpolitie die een praatje maakt met een reizende pater of een paar stratenmakers die pauzeren op hun kar.

Van der Werf gondelde diverse malen mee op een baggerschuit van de gemeente en fotografeerde zo de Utrechtse grachten met hun vele boogbruggen. Mogelijk heeft hij de inspiratie daarvoor opgedaan tijdens zijn reizen naar Venetië. In ieder geval leverde het een serie bijzondere foto’s op, waaruit blijkt dat de conditie van de werven en bruggen voor de oorlog heel wat slechter was dan tegenwoordig. 

Brand

Van der Werf was als nieuwsfotograaf bijna onovertroffen. Hij had oog voor het juiste standpunt om een gebeurtenis in beeld te brengen. Heel treffend zijn de foto’s van de brand bij het warenhuis Galeries Modernes in 1939. Dit warenhuis bestond toen uit een reeks aan elkaar gebreide, oude panden op de hoek van de Lange Viestraat en de Oudegracht. Toen daar de brand in kwam, was er geen houden meer aan. De kolkende rookwolken vormen op de foto van Van der Werf een apocalyptisch tafereel met de Dom als machteloze toeschouwer op de achtergrond.

De foto zou je bijna kunnen zien als een voorbode van de rampzalige tijd die Nederland op de vooravond van de Tweede Wereldoorlog te wachten stond. Maar Van der Werf zag tegelijkertijd ook de komische kanten van zo’n dramatische gebeurtenis en fotografeerde tijdens diezelfde gebeurtenis doodleuk een brandweerman die poseert met een vrouwelijke paspop in een luchtig lentejurkje met de smeulende etalages op de achtergrond. De held van de dag. 

Josephine Baker

Maar Van der Werf was ook steevast van de partij als er bijzondere gasten in de stad waren. Zo fotografeerde hij in 1956 de wereldberoemde danseres en zangeres Josephine Baker bij het modehuis Jolo Couture aan de Nieuwegracht. Josephine was voor een paar optredens in Amsterdam en zag tijdens een modeshow enkele creaties van Jolo Couture die ze zo mooi vond, dat er halsoverkop een avondjapon voor haar genaaid werd die ze persoonlijk in het atelier aan de Nieuwegracht kwam passen. De opgetrommelde Van der Werf fotografeerde een stralende Josephine Baker in de “Ombre Noir” die ze nog diezelfde avond in Carré zou dragen.

Deze en nog vele andere foto’s van F.F. van der Werf zijn tot en met 21 mei 2016 in het publiekscentrum van Het Utrechts Archief (Hamburgerstraat 28) te bekijken. De toegang is gratis.

(Victor Lansink is vakspecialist beeldmateriaal bij Het Utrechts Archief)