Jeroen Wielaert - De Domtoren is in mei 1940 overeind gebleven omdat Utrecht gespaard werd voor een bombardement als op Rotterdam. De Duitse dreiging verdween door de capitulatie van Nederland na de verwoesting van het hart van de Maasstad.

Stel je voor dat de Domtoren in de steigers staat, omdat hij voor een deel weer moet worden opgebouwd, zoals gebouwen in Kyiv, Charkiv en Cherson. Het is niet het geval. Nu die steigers er toch staan zouden ze kunnen worden behangen met grote blauwe en gele banieren, uit solidariteit met Oekraïne. Het carillon en de klokken hebben deze week al het volkslied van Oekraïne laten horen (zoals in 2007 de Marseillaise voor de komst van de Tour). 

Oorlog, dat was zó 1940-1945. Het ging bij ons niet meer gebeuren. Dat was het gevoel van een naoorlogse generatie, een soort existentiële vanzelfsprekendheid. We zagen genoeg oorlog op televisie: in Vietnam, in Israel en Egypte, in Afrika, Rwanda, Joegoslavië, Irak, Syrië. Met die burgeroorlog in Joegoslavië moest het in Europa eindelijk voorbij zijn. Mladic en Karadžić werden berecht in Den Haag. Het was weer vrede.

Hoe zat het ook alweer in Utrecht en de oorlog? De NSB huisde aan de Maliebaan en daardoor kreeg de stad een foute naam. Ten onrechte. Schuin tegenover dat hoofdkwartier van Mussert woonde kardinaal Johannes de Jong die fel anti-nazi was. Links en rechts zaten hoge Duitse officieren, ook van de Sicherheits Dienst. Die hadden een bijzondere buurvrouw, verzetsvrouw dr. Max. Ze bleef uit handen van de Duitsers.

Andere verzetsmensen werden opgesloten aan het Wolvenplein en gefusilleerd in de forten buiten de stad. De Utrechtse joden die niet onderdoken werden gedeporteerd via het station Maliebaan. Het duurde veel te lang, voordat daar een monument kwam.

Op 10 november 2015 werd een plaquette onthuld aan de muur van de woning op  Van Limburg Stirumstraat 19, ter herinnering aan de Bezige Bij, de verzetsuitgeverij van Het Lied der Achttien Dooden. Bas Lubberhuizen, zoon van oprichter Geertjan Lubberhuizen zei me bij die gelegenheid op de zolder waar het allemaal gebeurde: 'Het is een beetje bewustwording. Laat het godverdomme nooit meer gebeuren.'

Oorlog was geschiedenis om op terug te kijken met afgrijzen, stof voor boeken over historische panden, ook in Utrecht. Nu is het weer schrikbarend actueel in Oekraïne. Ik tik dit met een gevoel van absurditeit, maar ook met enige opgewektheid.

Er is nog geen grote demonstratie onder de Dom geweest met veel vertoon van geel-blauwe vlaggen. Protest was er net na het begin van de oorlog wel in de Ronda in TivoliVredenburg. Publiek bij Pop-O-Matic hield onder het dansen op de muziek van DJ St.Paul borden omhoog met Fuck Putin.

Daar is het niet bij gebleven in het Utrechtse Muziekpaleis. Ze hebben er de letters TivoliVredenburg spoedig geel en blauw uitgelicht. Ze delen mee aan het landelijke kunstenactieprogramma #ArtForUkraine. Zo vindingrijk als de culturele sector was om oplossingen te vinden tegen Covid, zo groots is alles nu met talloze optredens vol solidariteit met Oekraïne. De gezamenlijke instellingen verwoorden het zo: 'Terwijl we onze vrijheden stap voor stap weer terugkrijgen, wordt aan de andere kant van het continent elke zekerheid bruut weg geveegd. We beseffen samen hoe kwetsbaar vrijheid is. We durven onszelf weer even te verliezen op de dansvloer en in de concertzaal, maar leven ook mee met iedereen in Oekraïne en iedereen daar in gedachten is.'

In TivoliVredenburg hoeven ze geen afstand te nemen van Gergiev, zoals in Rotterdam. Opgewekt zegt manager Lieke Timmermans: 'We hebben geen Poetin-fans op het programma, dus we hoeven niets af te gelasten.'

In plaats daarvan speelt Strijkorkest Amsterdam Sinfonietta aan het slot van het vrijdagconcert van AvroTros de Song of the Birds (El cants dels occels) van Pablo Casals. De componist zei daar zelf over: 'Vogels zingen als ze in de lucht vliegen. Ze zingen vrede, vrede, vrede.'

Het Comedy festival steunt dit weekend de 'eigen' Oekraïense president: 'Je moet nooit vergeten dat Zelensky een comedian was.' Bezoekers aan het festival kunnen een speciaal ontwikkelde poster kopen met het portret en een citaat van Zelensky: 'I try not to play a role. I feel proud being myself  and saying what I think. Stand with Ukraine.' Comedians als Dolf Jansen gaan die poster verbeelden.

Er zijn nog meer Utrechtse manifestaties onder die noemer Art for Ukraine. Het Centraal Museum doneert de verkochte tickets op zaterdag. Om 16.00 uur is er een gastoptreden van het Oekraïense trio SonCe met een gastoptreden van Oena van Geelop.

Het DAKB huis en de Helling hullen zich ook in geel en blauw. Het Huis Utrecht doneert aan giro 555 en hangt Oekraïense vlaggen op. Het Louis Hartlooper Complex draait zaterdag de film Donbass van regisseur Sergei Loznitsa uit 2018 over overleven in oorlog vol propaganda. Ook in dit geval gaat de opbrengst naar Giro 555.

Het Museum Speelklok organiseert een bezinning, houdt een collecte en laat straatorgel De Schuyt regelmatig het Oekraïense volkslied klinken.

In een sfeer van dreiging zijn het verheugende bewijzen van vrijheid en betrokkenheid in de stad van kennis en cultuur.