Wielaert - Duostenen op Maliebaan verhullen oorlog niet langer

Door Jeroen Wielaert - Het heeft tachtig jaar geduurd, maar Utrecht is eindelijk de schaamte voorbij. In de vroege vrijdagmiddag hebben wethouder Eva Oosters en historicus en televisiemaker Ad van Liempt twee gedenkstenen onthuld op de hoek van Maliebaan en Nachtegaalstraat.

Samen met duostenen op de hoek met de Burgemeester Reigerstraat herinneren ze aan het oorlogsverleden van de Maliebaan. Over die herinnering is lange tijd vooral gezwegen, terwijl het verhaal juist zo interessant is. 

Zelf ben ik jarenlang argeloos als student tussen de fraaie bomenrijen op de Maliebaan door gereden en heb ik de deftige gevels bewonderd, zoals menige naoorlogse niet-Utrechter. Het duurde een tijd voordat ik begreep dat de nazi's die bewondering ook hadden. Het was mooie stof voor mijn boek over Nederlandse oorlogsplekken, Oorlogspad, uit 2005. Op de Maliebaan herinnerde dat jaar nog niets aan de oorlog. 

Voor de nazi's was de Maliebaan de Unter den Linden van Utrecht, naar de beroemde laan in Berlijn. De bezetter ging er over tot confiscatie van heel wat prestigieuze panden. Op nummer 35 had de NSB zijn hoofdkantoor. Utrecht kreeg dubieuze naam als Stad der Beweging. Dat was na de oorlog de voornaamste reden om er het zwijgen toe te doen. Volkomen onterecht.

Wethouder Eva Oosters (1996) vertelde er licht besmuikt over in haar toespraakje over de gedenkstenen. Ze zei: 'De Maliebaan is vooral bekend door de vele vestigingen van de nazi's en het hoofdkantoor van de NSB, met de parades die gehouden werden. Utrecht heeft er lang niet op willen terug kijken. Tussen al die nazi's zat ook het verzet. Het oorlogsverleden van de Maliebaan is heel veelzijdig.'

Eva Oosters was op 22 november 2024 ook bij het huis Maliebaan 72 bis. Daar was verzetsvrouw Anne-Marie Tellegen actief onder de schuilnaam dr. Max. Het was naast nummer 74, de hoofdvestiging van de Sicherheitspolizei die arrestanten martelden in de kelders. In het plantsoen ervoor maakte de wethouder die herfstdag een begin met het planten van 2700 bloembollen voor het monument voor de verzetsvrouw. Juist deze vrijdag was de naam Dr Max goed zichtbaar door de narcissen die zijn gaan bloeien.  

Van Ad van Liempt verscheen in 2015 Aan de Maliebaan: De kerk, het verzet, de NSB en de SS op een strekkende kilometer. Van Liempt stoorde zich al langer aan het zwijgen van Utrecht. Voor de onthulling van de gedenkstenen herhaalde hij zijn oordeel over de Maliebaan: 'Het was de spannendste straat van Nederland.' 

Verheugd zei hij verder: 'Vanaf november 2024 is het bloemenmonument er. Nu is er de mijlpaal van de tegels die weergeven wat er aan de hand was. Er hebben bittere woorden geklonken over hoe Utrecht het verleden verdrong, maar dat hoeft nu niet meer. De stad toont zwarte bladzijden uit haar geschiedenisboek.'

Onder het gehoor was de hoogbejaarde John Fentener van Vlissingen. Zijn opa, de vermogende ondernemer Frits woonde in de oorlog naast kardinaal Jan de Jong, een fervent tegenstander van de nazi's. Johns vader Jan zat in het verzet, werd gearresteerd en ter dood veroordeeld, maar het vonnis werd niet uitgevoerd. 

Van Liempt vertelde over die keer dat de kardinaal De Jong bezoek kreeg van een paar hooggeplaatste Duitse officieren. Zij bezochten hem om een kritische voorlezing te verbieden. De kardinaal hoorde hen aan, liet ze gaan en hield de lezing toch. Van Liempt voegde eraan toe dat het tijd werd voor een borstbeeld van De Jong voor Maliebaan 40, de voorname rooms-katholieke ambtswoning. Onder het toehoorders was ook de huidige kardinaal Wim Eijk.

Van Liempt had nog genoeg te vertellen. Zoals dat verhaal van de Joodse onderduiker Boris Lensky, voor de oorlog bekend geworden als violist bij stomme films. Met zijn vrouw Jet Bakker zat hij lange tijd verscholen op Maliebaan 107. Ze kregen er zelfs een dochter. Levsky werd af en toe gek van de opsluiting. Dan trok hij zijn beste pak aan voor een wandeling in de stad – bloedlink. Maar uit zijn zak hing een exemplaar van Volk en Vaderland, de krant van de NSB.

Voor deze feestelijke gelegenheid sprak Van Liempt nog enige wensen uit. Hij vindt dat er een eerbetoon moet komen voor de belangrijke verzetsgroep Albrecht die radiocontact had met de Nederlandse regering in Londen. Dat gebeurde in de Oosterkerk aan de Maliebaan die inmiddels is afgebroken en heeft plaats gemaakt voor lelijke nieuwbouw. Aandacht voor de groep Albrecht zou onderdeel kunnen zijn van een ruimte, gewijd aan het oorlogsverleden van de Maliebaan in een gebouw dat ook nog tot Van Liempts wensenlijst behoort: een heus Historisch Museum Utrecht. 

Staand voor de duostenen die hij met Eva Oosters ging onthullen sloot Van Liempt tevreden af: 'U hoort het: ik heb het vertrouwen in de stad weer helemaal terug.'