Wielaert – De Vuelta haalt stadsgeschiedenis op

Jeroen Wielaert - Utrecht, historische stad van de Grote-Ronden-Trilogie. Het is geschiedenis in de maak. Over een eeuw zal bij de 1000-jarige viering worden gememoreerd dat de 900-ste verjaardag van de stad werd opgeluisterd met een Spaans Fiesta: de start van de Vuelta d' Espagna. Het is mooie stof voor Utrechtse jonge historici in 2122 wier opa hen nog wel eens heeft verteld over de Tourstart in Utrecht van 2050.

Elke wielerronde vertrekt graag in historische steden en rijdt door streken met veel geschiedenis. Het geeft meerwaarde aan zoiets vluchtigs als een etappe – goed om op de route die geschiedenis op te halen. Het is mooie stof voor televisiecommentatoren die door hun biografische gegevens heen zijn in hun commentaar over de samenstelling van een kopgroep met vroege vluchters. Vast staat dat televisiebeelden goud waard zijn voor de marketing van de toeristische kostelijkheden van een regio en een stad. Ze hebben het in Utrecht geweten na de Tourstart van 2015: het trok veel toeristen naar de stad – te veel volgens sommige bewoners van de Oudegracht en omstreken.

Het is aan historici om nog eens precies te onderzoeken wat het effect van de Tour is geweest op de toename van het bezoek aan Utrecht. Essentieel is dat de stad ook duidelijk te maken kreeg met de behoefte aan een alternatief voor de onhoudbare toeristendrukte van het naburige Amsterdam. Wellicht is het een zegen dat de Vuelta niet de mondiale dimensies heeft van de Tour. De stad zal niet nog eens urenlang in beeld komen voor meer dan honderd televisiezenders.

Onlangs werden de ambities van Rotterdam bekend om weer voor een Grand Départ aan de Maas te gaan. De betrokken wethouder Sven de Langen zei dat het ging om de burgers van Rotterdam en etappeplaats Den Haag te inspireren. Zo is het natuurlijk ook in Utrecht. Direct na de bekendmaking dat de start van de Vuelta in 2022 definitief is werd ook het zogenaamde activitatieprogramma La Vuelta Holanda opnieuw leven in geroepen: de bundeling van initiatieven uit de bevolking om met creatieve plannen te komen.

Over inspiratie gesproken: het is interessant om in dit verband te kijken naar Utrecht en de Tachtigjarige Oorlog. Het toeval wil dat alles samenvalt met het 900-jarige bestaan van de stad. De Vuelta zou zowaar kunnen worden opgevat als een Grote Verzoening, een alternatieve Vrede van Utrecht, dik vier eeuwen nadat de Spaanse troepen de stad verlieten.

Ik heb er het prachtboek De Ommuurde Stad van René de Kam bij gepakt, verschenen bij de historische tentoonstelling in het Centraal Museum. Het is mooi hoeveel hierin tot leven komt over de relatie tussen Utrecht en de Spanjaarden.

Op 30 december 1545 was het feest: keizer Karel V kwam naar de stad voor een bijeenkomst van de Orde van het Gulden Vlies. Karel logeerde meer dan een maand in het Duitse Huis aan de Springweg dat ze hiervoor stevig hadden gerenoveerd. De keizer heeft in die dagen de vorderingen in de stadsverdedigingswerken geïnspecteerd. Met de militaire specialisten die hij bij zich had bepaalde hij dat het bastion Morgenster moest worden uitgebreid. Dat was in handen van bouwmeester Willem van Noort, met assistentie van de Italiaanse ingenieur Donato de Bono. Het kwam stil te liggen, mogelijk in verband met de bouw van het stadhuis. In 1532 was al een ander bolwerk gereed gekomen: Kasteel Vredenburg.

Utrecht is niet in de geschiedenisboeken gekomen door langdurige Spaande belegeringen. De geduchte hertog van Alva kwam in augustus 1568 wel met soldaten naar de stad en veel krijgsvolk werd ingekwartierd bij Utrechtse burgers. In december 1574 hebben muitende Spaanse soldaten geprobeerd om de stad te veroveren. Acht Utrechtse burgervendels konden de Spanjaarden met moeite weren bij de Catharijnepoort.

Er bleef een garnizoen van rond de honderd Spaanse soldaten in Vredenburg, gecommandeerd door kapitein Francisco Fernando d'Avila. Na de Spaanse Furie van begin november 1576 in Antwerpen wilden ze ook in Utrecht van de Spanjaarden af. Op 21 december 1576 deden Spanjaarden een uitval in de stad en staken huizen in brand. Het kasteel werd belegerd. Er kwam extra geschut uit steden als Nijmegen, Amsterdam en Haarlem. Na uitvoerige onderhandelingen vertrokken de Spanjaarden op 11 februari 1577. Op 2 mei van dat jaar begon Trijn van Leemput met de sloop van de gehate burcht.

Denk daaraan als de Vuelta nadert voor de laatste poorten van Utrecht.