Kees van Oosten - De Utrechtse Rekenkamer heeft na een uitvoerig onderzoek een rapport uitgebracht waar de burgemeester en de raad reuze blij mee zijn. Dat ligt voor de hand, want het rapport concludeert dat de regie op veiligheid en handhaving in Utrecht goed wordt opgepakt. Dat oordeel is gebaseerd op gesprekken met de burgemeester, een groot aantal ambtenaren die bij de handhaving betrokken zijn en op documenten die door die ambtenaren zijn opgesteld. De conclusie is onbegrijpelijk. Uit niets blijkt namelijk dat er in Utrecht überhaupt op veiligheid en overlast wordt gehandhaafd en dus is de regie ver te zoeken.

Dat je een goed beeld krijgt van wat er van de handhaving en de regie op veiligheid en handhaving terecht komt door op het oordeel van de handhavers zelf af te gaan, wat de Rekenkamer gedaan heeft, is natuurlijk niet het geval. Het komt er op neer dat de slagers zelf mogen uitmaken of het vlees dat zij verkopen van goede kwaliteit is. Als de Rekenkamer echt een goed beeld had willen hebben had het voor de hand gelegen naar de feiten te kijken en het oordeel te vragen van de vele Utrechters die in de afgelopen jaren overlast en onveiligheid gemeld hebben en daar doorgaans niets van teruggehoord hebben. 

Volgens het Integraal Veiligheidsplan 2019-2022 zijn de ambities voor de komende jaren de (1) ondermijning steviger aanpakken, (2) aanpakken overlast ivm verward gedrag, radicaliserend gedrag, overlast gevende jeugd, discriminatie op straat (straat intimidatie, etnischprofileren), (3) aanpakken cybercriminaliteit en (4) veiliger verkeer. Een goede regie betekent dat wat afdelingen Handhaving, Veiligheid, Verkeer, Ruimte en Maatschappelijke Ontwikkeling doen vooral gericht wordt op die ambities. Dat dat het geval is valt echter volgens de Rekenkamer niet vast te stellen (p.8). Met andere woorden, dat de regie goed wordt opgepakt, waar haalt de Rekenkamer dat vandaan?

De conclusie van de Rekenkamer dat de regie op veiligheid en handhaving door de gemeente goed wordt opgepakt zal menig burger verbazen. Op 14 oktober 2019 waren er 80829 overlastmeldingen binnengekomen bij de gemeente alleen over het nog lopende jaar 2019. Omgekerend naar het hele jaar 2019: 102439 . In 2018 waren dat er 78560 en in 2017 57162. Het wordt dus elk jaar met grote sprongen slechter. Dat zijn overigens alleen nog maar de meldingen over overlast op straat. Wat er achter de voordeur gebeurt wat betreft mishandelingen, fraude, illegale bewoning e.d. zit daar nog niet bij. Te oordelen naar het enorme aantal overlastmeldingen en de extreme toename daarvan in 2019 ten opzichte van eerdere jaren is de gemeente de regie al enige jaren totaal kwijt.

Overigens, al mijn pogingen om erachter te komen wat de gemeente met die vele duizenden overlastmeldingen doet en heeft gedaan zijn op niets uitgelopen, want dat wordt door de gemeente niet geregistreerd. Ook de politie kon mij desgevraagd (wob-verzoek) niet vertellen wat er met de meldingen gebeurt die er bij de politie worden ingediend. Dat wordt niet bijgehouden. Hoe je kunt denken dat het met die regie wel goed zit als noch de gemeente noch de politie bijhoudt wat er met overlastmeldingen gedaan wordt (of en hoe die afgehandeld worden) is een raadsel. Het college en de gemeenteraad hebben dus gewoon geen idee van wat er van handhaving op veiligheid en overlast terecht komt, want dat weten Handhaving en de politie ook niet.

Mijn ervaring en die van mijn cliënten is dat er zelden of nooit iets met die meldingen gedaan wordt, behalve registreren dus. Maar zelfs daar schort het aan. Desgevraagd (wob-verzoek) kon de gemeente mij geen overzicht verstrekken van meldingen die bij de gemeente waren gedaan over nachtelijke overlast op de Amsterdamsestraatweg in 2014 en 2015. Volgens de burgemeester was er sprake van "onduldbare" overlast, maar desgevraagd kon hij dat dus niet aantonen aan de hand van overlastmeldingen. Noch aan de hand van meldingen van bewoners, noch aan de hand van die van handhavers en de politie. Reden waarom zijn besluit sluitingstijden door de Raad van State op 13 februari 2019 vernietigd werd.

Een andere manier om een indruk te krijgen van wat er in de praktijk terecht komt van handhaving door de gemeente is te kijken naar het aantal bekeuringen dat wordt uitgedeeld en vooral waarvóór die bekeuringen worden uitgedeeld. Uit het overzicht over 2019 blijkt het te gaan om in totaal 13677 bekeuringen. Ruim 91% daarvan zijn uitgedeeld in verband met verkeersovertredingen (met name parkeren) en maar 8,2% in verband met overlast op straat (dronkenschap, baldadigheid, vechten, rommel maken, behoefte doen buiten daartoe bestemde plaatsen, e.d.).

Wat die verkeersovertredingen betreft, daar zit niet één bekeuring bij voor te hard rijden of voor het niet stoppen bij een zebrapad als iemand wil oversteken. Die verkeersbekeuringen hebben dus vrijwel allemaal te maken met het ordelijk laten plaatsvinden van verkeer, het geoorloofd gebruik van de ruimte (parkeren) en het zich houden aan de verkeersregels. Maar niet of nauwelijks met veiligheid. Juist het handhaven tegen verkeersgedrag waarbij de veiligheid direct in het geding is, daar blijkt geen sprake van te zijn. Er zijn maar een paar vaste punten in Utrecht waar snelheid wordt gemeten. Als je daar even inhoudt kan je verder overal 100 km/uur rijden zonder een boete te riskeren.

Nog een andere manier om erachter te komen wat er van de handhaving terecht komt is vragen naar het aantal handhavingsbesluiten met betrekking tot de horeca in de binnenstad wegens geluidsoverlast of overlastgevend gedrag van bezoekers. Helaas, dat wordt ook al niet door de afdeling Handhaving bijgehouden. Door binnenstadsbewoners wordt steen en been geklaagd over de overlast van bezoekers van de horeca, maar met die klachten daar wordt dus niets mee gedaan.

Kortom: te oordelen naar wat er aantoonbaar met de vele overlastmeldingen gebeurt en te oordelen naar de aanleidingen voor bekeuringen die door de gemeente worden uitgedeeld op grond van de APV, de parkeerverordening en het WVR, kan de conclusie niet anders zijn dan dat er door de gemeente vrijwel niet wordt gehandhaafd op veiligheid en overlast. Ook blijkt uit niets dat er gehandhaafd wordt op ondermijnende activiteiten. De afdeling Veiligheid telde in 2019 72 fulltime eenheden, bij VTH gaat het jaarlijks om de inzet van 90.000 uur handhavers (p.14 Rekenkamerrapport). Dat zij een bijdrage leveren aan de veiligheid en het terugdringen van overlast blijkt, afgezien van wat zij daar zelf over denken en beweren in de  interviews die ihkv het Rekenkameronderzoek zijn uitgevoerd, uit niets. Wat ze wel doen, afgezien van heel veel onderling overleg, is volstrekt onduidelijk.

Anders dan de Rekenkamer beweert is er in Utrecht van regie op veiligheid en handhaving dus in de verste verte geen sprake. Ambtelijke diensten die bij veiligheid en handhaving betrokken zijn maken zelf uit wat ze doen en of ze wel of niet handhaven in concrete gevallen. De burgemeester noch het college, laat staan de gemeenteraad, hebben daar enige invloed op. Zouden ze dat wel hebben, dan zou je dat immers kunnen opmaken uit de aard van overtredingen waarvoor sancties worden opgelegd en uit wat er met overlastmeldingen gedaan wordt. Dat er eindeloos veel overlegd wordt tussen diensten en afdelingen wil niet zeggen dat zij hun activiteiten daardoor onderling afstemmen en op het verwezenlijken van dezelfde ambities richten. En niets wijst erop dat wanneer bijvoorbeeld Veiligheid niet op één lijn weet te komen met Maatschappelijke Ontwikkeling, de burgemeester of het college de knoop doorhakt. Dat vechten de afdelingen en diensten onderling zelf uit. Of niet en dan trekken ze hun eigen plan. 

Om te begrijpen waarom die ambtelijke diensten hun eigen gang (kunnen) gaan en zich niet door de burgemeester of het college laten regisseren is het nodig in te zien dat de burgemeester/het college, om te sturen/regisseren, afhankelijk zijn van de informatie die zij krijgen van de dienst/afdeling over de praktijk van de handhaving: welke zaken worden aangepakt? wat gebeurt er met meldingen van overlast en hoeveel uur gaat daar per melding in zitten? wat is het effect van de handhaving?  Als de dienst/afdeling dat zelf niet bijhoudt (wat het geval is), hoe kan de burgemeester/het college daar dan enig zicht op hebben? Het niet bijhouden van die informatie wijst erop dat de dienst/afdeling een chaos is of gewoon niet gecontroleerd wil worden. Het feit dat de burgemeester/het college daarin berust wijst erop dat die diensten/afdelingen inderdaad zelf uitmaken of en hoe ze handhaven. 

In plaats van te sturen aan de hand van correct bijgehouden praktijkfeiten neemt de burgemeester/het college zijn toevlucht tot het sturen aan de hand van vage fraai geformuleerde ambities en doelstellingen, vastgelegd in Integrale Veiligheidsplannen. Maar of Veiligheid, Handhaving, Maatschappelijke Ontwikkeling, Verkeer e.d zich daar iets van aantrekken, dat valt dus niet na te gaan zolang ambtelijke diensten niet gedwongen worden om relevante feiten vast te leggen. Als Handhaving niet in staat is te laten zien wat er in 2014/2015 met overlastmeldingen op de Amsterdamsestraatweg gedaan is en die overlastmeldingen zelfs niet kan vinden, hoe kan de burgemeester dan vast stellen (a) dat er "onduldbare" overlast was en (b) dat dat het geval was ondanks "intensieve handhaving"? Dat neemt hij dus aan op gezag van Handhaving. Maar of het waar is wat Handhaving beweert kan hij niet controleren en Handhaving zelf ook niet.

Handhaving, Veiligheid, Verkeer, Maatschappelijke Ontwikkeling e.d zullen echter altijd beweren (daar zijn het bureaucratieën voor) dat wat zij doen aansluit bij de ambities/doelstellingen die door de burgemeester/het college/gemeenteraad worden geformuleerd en ze zullen ook altijd beweren dat ze voor de verwezenlijking daarvan meer budget, meer bevoegdheden en meer mensen nodig hebben. Maar dat wil niet zeggen dat ze er ook echt op uit zijn die ambities/doelstellingen te realiseren. Immers, als de jongerenoverlast, ondermijning, verkeersonveiligheid e.d. effectief zouden worden aangepakt, dan is het resultaat daarvan dat hun aantal fte's kunnen worden teruggebracht. Maar dat is natuurlijk helemaal niet de bedoeling. Het effectief aanpakken van onveiligheid en overlast komt dus neer op het slachten van de kip met de gouden eieren. Het is in het belang van Handhaving, Veiligheid en van ambtelijke diensten in het algemeen problemen juist te laten voortbestaan, ze aan te dikken en ze desnoods te creëren. De door vrijwilligers gerunde Jongerenhuiskamer in de Geuzenwijk was een groot succes, dat was waarom het de nek werd omgedraaid. 

Het meest bizarre voorbeeld van het opzettelijk laten voortbestaan door Handhaving van een ernstig overlastprobleem is dat van het urineren/kotsen op de hoek van de Amsterdamsestraatweg/Anjelierstraat waar de bewoner die op die hoek woont jarenlang over heeft geklaagd (2013, 2014, 2015 tot medio 2016), tiental malen gemeld bij VTH, ettelijke keren de publiciteit voor heeft gezocht en een fotoboek met 150 foto's heeft opgesteld dat door de burgemeester naar de Raad van State werd gestuurd om te laten zien hoeveel overlast er op de Amsterdamsestraatweg was. Op de vraag (wob-verzoek) wat Handhaving gedaan heeft om dat jarenslepende overlastprobleem van die arme hoekbewoner te verhelpen heeft de burgemeester na 8 weken nog steeds geen antwoord gegeven. Het antwoord zal dus zijn: niets. Want onveiligheid en overlast is de brandstof waar Veiligheid en Handhaving op draaien.

Maakt het wat uit die 72 full time eenheden bij Veiligheid en die 90.000 uur handhavers bij VTH? Waarschijnlijk niet. Het aantal high impact crimes in de jaren 2013-2018 nam af met 29%, zo staat op p.14 van het Rekenkamerrapport. Maar dat is een landelijke trend, staat er. Met andere woorden, die daling had ook plaatsgevonden als Utrecht geen afdeling Veiligheid en geen afdeling Handhaving had gehad. De ervaren jeugd- en jongerenoverlast is ook al jaren min of meer stabiel, staat in het rapport. Met andere woorden, de toename van het aantal veiligheidswerkers en handhavers heeft daar ook geen invloed op.

Kortom, doek die afdelingen op. Het bespaart 50 miljoen per jaar en de stad wordt er echt niet minder veilig door. Het is alleen jammer dat de gemeente dan geen mensen heeft om te handhaven tegen burenoverlast, horeca overlast, agressie op straat en verkeersonveiligheid. Maar dat gebeurt nu ook al niet.