Terlingen - Het raadsel van de SS-S

Hier staat de allereerste column over dit onderwerp met onderaan nagekomen berichten. 
Daarna volgden nog deze stukken:
* Mogelijk blijft de SS-S op het graf van Wolter Heukels staan (30 januari 2020)
* ‘Runeteken verdient nader onderzoek‘ (5 feb 2020)
* De grafsteen van Wolter Heukels is aangepast (14 mei 2020)
        

Jim Terlingen - Is het grafschennis of niet? In ieder geval ziet het er onsmakelijk uit.

Ik kreeg een tip: op de grafsteen van de Utrechtse verzetsman Wolter Heukels (1892-1945), die deze week precies 75 jaar geleden werd gefusilleerd, staat een ‘sigrune’. Dat is een S-symbool uit het runenschrift dat door de Duitse SS werd gebruikt. SS is een afkorting van Schutzstaffel, een paramilitaire organisatie van de Duitse nazipartij.

Je moet niet alles zomaar aannemen en dus stapte ik op de fiets. Maar het klopt: waar een 4 hoort te staan, staat een haarscherpe sigrune. Als je goed kijkt, is rechtsboven een deel van de 4 weggehaald. Dat ziet er bewust-gedaan uit.

Dat vermoedt ook onderzoeksjournalist Bart FM Droog, een kenner met betrekking tot de oorlog: “Die 4 lijkt door een sicko verandert in een S (als in SS). Ik noem dat vandalisme van het laagste soort. Bah.”

Maar zeker weten doen we het beiden niet.

Het wonderlijk is, het teken staat er al minstens twaalf jaar op.
Zie deze foto uit februari 2008:

Twaalf jaar! En het is niet zo dat het graf op begraafplaats Kovelswade aan de Koningsweg in al die jaren geen aandacht heeft gekregen. In augustus van het afgelopen jaar was het Els Leicher, voormalig wijkmanager in Utrecht, die op twitter nog een foto van het graf plaatste. Toen ging het erom dat het leek of het graf geruimd zou worden. Er zat immers een sticker op die deze indruk gaf. Het AD besteedde er aandacht aan en de gemeente achterhaalde dat van ruiming geen sprake kan zijn omdat het een beschermd graf is.
   

Op de twitterfoto van Els, en op de exemplaren die in het AD kwamen, is de ‘sigrune’ heel duidelijk te zien. Zag echt niemand die?

Er is één - tamelijk onduidelijke - foto uit 2004 waar de 4 er anders uitziet.

Hij is er dus tussen 2004 en 2008 opgekomen. Meer weet ik er eerlijk gezegd op dit moment niet over te schrijven. Het blijft raar. En onsmakelijk.
   

Wolter Heukels
In september 1944 was PTT-beambte Wolter Heukels 52 jaar toen hij stiekem contact maakte met bevrijd-Nederland. Dat deed hij vanuit het hoofdgebouw van de Nederlandse Spoorwegen in Utrecht, samen met enkele leden van een illegale verzetsgroep. Een maand lang werden zo de tijdstippen van Duitse treintransporten doorgegeven. Wolters illegale naam was 'ome Henk'.

Heukels werd op 16 oktober samen met anderen door de Sicherheitsdienst gearresteerd. Hij probeerde te ontsnappen door van een balkon van acht meter hoog te springen. Een bekkenfractuur was het gevolg. Op maandag 22 januari 1945 werd hij gefusilleerd samen met de 28-jarige Leendert Lans als vergelding voor een bomaanslag op de Utrechtse machinefabriek Jaffa.

Heukels liet een vrouw en drie kinderen achter.

Kort na de oorlog, in juli 1945, werd de Utrechtse Mengelberglaan omgedoopt in Wolter Heukelslaan. (Willem Mengelberg, chef-dirigent van het Concertgebouworkest, was tijdens de oorlog niet afkerig van de bewondering van de Duitsers).

Op 7 mei 1946 werd Heukels door koningin Wilhelmina postuum onderscheiden met het Verzetskruis 1940-1945.

Toen kreeg hij wèl de aandacht die hij verdiende.

Nagekomen berichten:

Woensdag 22-1: 

Voor alle helderheid een stuk geschreven met vragen en antwoorden over het graf van Wolter Heukels. 

Een foto ontvangen van René ten Dam uit 2003 waarop deze S al zichtbaar is. Waarmee duidelijk wordt dat ik er in de column naast zat met betrekking tot de 2004-foto. De S staat er dus al minstens 17 jaar (!) op.

Op de internetsite van het AD staat een uitgebreid artikel over Heukels grafsteen: https://www.ad.nl/utrecht/mysterie-is-het-graf-van-de-utrechtse-verzetsman-heukels-geschonden~a2030244/ 

In de AD-krant van vanochtend staat een kleiner stukje. Het feit dat de gemeente in overleg is met de nabestaanden staat er niet bij. 

Dinsdag 21-1: Verslaggever Peter van de Vusse van het AD-Utrechts Nieuwsblad is op de kwestie gedoken. Morgen zijn artikel in de krant.

Maandag 20-1 en eerder:

Veel reacties op facebook en twitter. Geschokt ('welke zieke geest heeft dat gedaan?'), maar ook met een andere visie over mijn interpretatie van de 2004-foto ('daar is óók een sigrune te zien'). Er lijkt echter wel een verschil te zijn tussen de twee sigrunes. "Het middenstreepje van de s staat een beetje scheef", meent ook Marcel Bovy.

Een anonieme schrijver: "Met het weggehaalde rechterbovenpootje erbij, zou het een 4 zijn. Maar deze 4 lijkt niet te passen in het lettertype."

Miranda Wijnen-Groenendijk: "Het is wel bijzonder dat nog nooit iemand dit opgevallen is. Onsmakelijk is het zeker."

Marcel Bovy oppert het idee dat de begraafplaats mogelijk de ss-s heeft ontdekt en dat dát de reden was van de sticker die Els Leicher zag: ze wilden in contact komen met de familie 'mocht er iets aan de hand zijn met het graf'.  

Schrijver-tekenaar Jaap van den Born: "Bij vergroting is geen spoor te zien dat het oorspronkelijk verticaal was uitgehakt. Het is dus cursief uitgehakt en geverfd. Ik vermoed dat het bovenste deel van de verf van de rechterpoot is weggesleten, maar nog vaag zichtbaar en dat zo het bizarre effect is ontstaan. Als ik die bij vergroting zichtbare lijn accentueer krijg je dit:"

JT: De steen kan natuurlijk ook gemaakt kan zijn vóór de bevrijding. Dat zou de ss-s kunnen verklaren. Het graf bevindt zich in ieder geval op een rijtje van mensen die in 1944 en 1945 zijn overleden. Geen enkele grafsteen in deze rij heeft een lettertype waarin de 4 er zo uitziet als op het graf van Heukels. Links van hem ligt overigens iemand die een dag ervoor is gestorven, ene Ling Chin Fa (1904-1945).

Ik heb begraafplaats Kovelswade aangeschreven en ook de Oorlogsgravenstichting.

Dan kan er ook duidelijkheid komen op de vraag die Ludmilla van Santen stelt: "Is er bekend wat in het jaarlijks inspectierapport staat, dat de begraafplaats heeft, en uitgevoerd wordt door de Oorlogsgravenstichting?" Ludmilla heeft trouwens achterhaald dat de architect van de grafsteen F. J. van der Kaa is. Dit staat in dit document over Kovelswade.

Misschien weet de familie meer?

Familie
Wolter Heukels vrouw, Alida (1896-1993), ligt ook in het graf. Evenals zijn dochter Alida (1922-1995). Hij had nog een zoon, Gerrit-Jan (1923-2019) en een dochter, Louise (1921-2001).

Wolter Heukels en zijn gezin verhuisden in 1924 van Haarlem naar Utrecht, naar Seringstraat 166.

Reacties op: terlingenschrijft@kpnmail.nl
Zie ook mijn site: www.jimterlingen.nl