Jim Terlingen - Men blijft bijzonder materiaal sturen over de razzia van 7 oktober 1944 in Utrecht. Nu gaat het om dagboeknotities. Vandaar nu deel 3.

    
Samenvatting: wat gebeurde er die dag?

Utrecht, dat dan al een jaar 'judenrein' is verklaard, maakt op zaterdag 7 oktober 1944 een zeer gedenkwaardige dag mee tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ongeveer 5500 mannen tussen de 17 en 50 jaar worden na een oproep en een grote razzia afgevoerd om werkzaamheden te verrichten voor de Duitsers. Het is de grootste razzia in Utrecht in het kader van de 'arbeitseinzats'.
Zie hier deel 1 en deel 2.       

     

Deel 3: dagboeknotities       

Het gezin Schulte - bestaande uit vader Eddy (38), moeder Nel (36) en de vijf maanden jonge Eddy junior - woont ten tijde van de razzia op Leidseweg 65 bis A.

Vader Eddy (H.E. Schulte) is architect. Hij heeft in Utrecht sinds 1934 een vaste aanstelling bij de PUEM, de Provinciale Utrechtsche Electriciteits Maatschappij. Van zijn hand zijn vele karakteristieke transformatorhuisjes in onze provincie. Hij werkt ook bij de bedrijfsbrandweer.

Moeder Nel (Pietronella Schulte-De Roos), die toevallig op zaterdag 7 oktober jarig is, maakt over de razzia dagboekaantekeningen in een notitieboekje. Kort na haar overlijden in 1996 stuit zoon Ed. Schulte op dit boekje.

Hieronder Nels beschrijving van twee intense dagen: zaterdag 7 oktober en zondag 8 oktober 1944. Goed te lezen is hoe men probeert de PUEM-medewerkers te beschermen. Om een en ander beter leesbaar te maken heb ik kleine wijzigingen aangebracht en de spelling aangepast.

     
Zaterdag 7 oktober 1944

7.40 uur
We worden opgebeld: "Ga niet naar kantoor want alle mannen van 17-50 jaar moeten zich melden voor transport.” E. blijft thuis. Belt verschillende mensen op of PUEM-personeel niet vrij is.  Tr. en Gl. gaan er op af en zijn de hele dag in touw om vrijstellingen te bemachtigen. Hebben ze eindelijk 's middags en maken de vrijstellingen in orde voor het hele personeel.

15.30 uur
Worden opgebeld dat E. de vrijstelling voor zichzelf kan halen. Ik ben gegaan, want voor E. was het te riskant. Ben goed en wel terug met Ausweis, komen Duitsers aan de deur voor huiszoeking. E. laat zijn bewijs zien, maar er wordt hem gezegd dat hij daarmee evengoed naar Vreeburg (aanmeldingsplaats) moet gaan om een ander geldig bewijs daarop te krijgen.

16.30 uur
E. gaat welgemoed weg met het idee ‘ben zo terug’ en is van plan alle mensen in Oog en Al (die geen telefoon hebben en dus niets van de vrijstelling weten) het te brengen, daar heel Oog en Al is afgezet en alle mannen uit de huizen worden gehaald. Verschillende groepen hebben we al langs zien gaan met dekens en proviand onder Duitse geleide.

Ik word opgebeld door Loes, die me zegt dat er net een omroeper is geweest in Tuindorp die gezegd heeft dat de mannen zich moesten melden en omdat zich zoo weinig vrijwilligers hebben gemeld worden er na 16 uur geen vrijstellingen meer gegeven. Dus Eddy moest niet weggaan. Maar die was al weg. Dus dacht ik die houden ze…

18.10 uur
Ik word opgebeld door (…onleesbaar…) die me geruststelt door te zeggen dat hij net terug is met een vrijstelling en dat Eddy er ook een krijgt, maar dat het nog even kan duren aangezien er nog een massa vóór waren.

19.45 uur
Mevr. van Pelt komt aan de deur zeggen dat de uitreiking van de vrijstellingen is stopgezet tot de volgende morgen daar ze in donker niet verder konden gaan, aangezien alles in de open lucht plaatsvond.
Alle mannen die er nog stonden werden vier aan vier de Jaarbeurs ingedreven om daar te overnachten o.a. ook haar man.

22.10 uur
Hr. Gl. belt me op met de boodschap dat verschillende van de lui van de PUEM net vrijgelaten zijn en dat een minuut geleden ook Van Pelt is thuisgekomen dus dat E. ook ieder ogenblik kan komen. Nieuwe hoop. Ik doe de grendels van de deur en denk hem gauw terug te zien. De nacht gaat voorbij maar niemand komt.

22.45 uur
A.R. belt op ergens uit Nederland om inlichtingen over e.e.a.


Zondag 8 oktober 1944

Om 7.30 uur belt hr. Gl. en vraagt of E. thuis is gekomen. Ik zeg hem van niet en ook dat ik bezig ben alles in te pakken o.a. dekens scheergerei en proviand om hem dat te brengen, dat mocht hij niet loskomen hij toch geen honger en kou lijdt. Hoop weg.

Zo gaat de morgen voorbij. Hr. Trok belt nog op om te zeggen dat ze alles in het werk zullen stellen om E. terug te krijgen daar hij toch voor het bedrijf en als leider van de brandweer en luchtbescherming onmisbaar is. Zegt dat ik me kalm houdt en geeft me weer goede hoop.

Hele ochtend is Hr. Glerum in de weer om alles te doen wat mogelijk is. Gaat naar de O.K. en dreigt de hele boel er bij neer te leggen, zodoende het hele bedrijf stil te leggen als niet onmiddellijk vrijstellingen worden gegeven voor de mensen die vastgehouden zijn. Hiernaar hebben ze oren en de vrijstellingen worden verschaft.

Inmiddels is er bericht binnen gekomen dat alle mannen o.a. vele dokters die werden vastgehouden in Jaarbeurs op transport zijn gesteld (lopen) naar Amersfoort. Met bewijzen gaat Gl. naar Mariaplaats om te zien of de PUEM’ers daar nog zijn, want alle mensen die nog thuis waren en inmiddels allen de vrijstelling hadden gekregen, die ik ook had gehaald (een roze papiertje) moesten zich daarmee vervoegen bij de O.K. om daarop het geldige bewijs van vrijstelling te krijgen, zijn er niet. PUEM’ers zijn daar niet. Dan gaat Gl. naar de Jaarbeurs om uit te zoeken of ze daar zijn. Ook niet.  

Inmiddels gaat de dag voorbij. Ik loop af en toe naar Mevr. van Pelt en zij naar mij. Heb de hele dag bezoek van belangstellenden die komen informeren. Heb goede moed.

±16 uur komt Ab boven water met zijn nieuwe bewijs van de O.K. en vertelt me dat ze den volgende dag (maandag) met patrouilles er op uit zullen trekken om alle mensen te zoeken. Dit doet mijn hoop vervliegen omdat zij in de volgende avond en nacht natuurlijk verder zullen worden getransporteerd wat het opsporen zal bemoeilijken daar alle mensen van de PUEM dan waarschijnlijk verspreid worden. Heb weinig hoop over.

Hoor verder niets. Bel om ±19.30 uur heer Gl. op om te vragen of hij succes heeft. Zegt mij dat hij klaar staat met een grote auto voorzien van een Feldwebel en een scherpschutter om alle mensen op te sporen. E. is o.a. waarschijnlijk al op weg naar Deventer waar hij voorlopig 4 weken moet blijven. Zegt de hele nacht te zullen doorreizen om ze te vinden.

Ik vraag of het voor hem niet te gevaarlijk is, zon nachtelijke tocht maar hij zegt het te zullen wagen omdat het gaat om 17 (?) mensen. Mijn hoop stijgt aanmerkelijk vooral daar heer Tr. me even daarna opbelt om te vragen of ik al op de hoogte ben en me vast te overtuigen dat E. o.a. gevonden zal worden.

Even daarna belt Bultman op om te vertellen dat ze in Amersfoort (te Wiele) de PUEM’ers hebben zien lopen in de rijen om zich naar het station te begeven om verder op transport te worden gesteld.

Ik heb goede hoop dat ze met de wagen die inmiddels weg is E. nog in Amersfoort achterhalen en dat hij waarschijnlijk gauw thuis is.

Ben rustig naar bed gegaan en heb me voorgenomen niet te schrikken als ik wakker wordt en E. staat voor me. Maar de nacht gaat om en E. komt niet. Heb echter goede hoop dat ze nog niet terug kunnen zijn omdat waarschijnlijk alle mensen verspreid zitten en dit het opsporen bemoeilijkt en vertraagt.

Loes belt herhaalde malen op of ik al nieuws heb.

    
Een dag later, op maandag 9 oktober 1944 komt Eddy Schulte thuis.

     

Verklaring van afkortingen en namen

A.R. of Ab is Ab Reijnders (PUEM)
Loes is Loes van Ditmarsch (vriendin)
Tr. is hoogstwaarschijnlijk de heer Trok (PUEM)
Gl. is de heer Glerum (PUEM)
O.K. is Ortskommandantur (de plaatselijke vertegenwoordiger van de Duitsers)

Dank

Met grote dank aan Ed. Schulte.
Ed. schreef over zijn vader op: https://www.heschultearchitect.nl 
En over zijn eigen leven: https://www.edschulte.nl   

PUEM-archief

Meer over PUEM in de oorlog is hier te vinden.

Ook WO2-materiaal?

Heeft u ook bijzonder materiaal uit de Tweede Wereldoorlog? Stuur mij dan een mailtje. En weet: het Utrechts Archief is daarin ook zeer geïnteresseerd.

    

Reageren? terlingenschrijft@kpnmail.nl
Zie ook: www.jimterlingen.nl