René van Maarsseveen - Vorige week hoorde ik iemand zeggen: ‘Moreelse was een bijzondere man. Hij was kunstschilder, architect, burgemeester …’. Er volgden nog wat activiteiten terwijl mijn gezichtsuitdrukking al een frons vertoonde.

Voor de zekerheid vroeg ik de man naast me, ‘hoorde jij het ook?’.
- ‘Ja, het lijkt me wat veel. Voor mijn gevoel klopt het niet’, was zijn antwoord.

De afgelopen week vroeg ik her en der bevriende (oud)-Utrechters terloops of ze weleens van Moreelse hadden gehoord. ‘Ja, die van het Moreelsepark’, was het meest gehoorde antwoord. Enkelen zeiden kunstschilder OF burgemeester OF ontwerper van de Catharijnepoort. Het werd me duidelijk dat ik de familie Moreelse maar even onder de aandacht moest brengen.

Als het over de familie Moreelse gaat vind ik een paar voornamen: Paulus, Pieter, Pauwels, Johan, Hendrick, Benjamin, Willem en Joost. U kunt Pieter, Pauwels en Joost direct vergeten nádat ik deze korte opmerkingen heb gemaakt.

Pieter Moreelse

Er zijn enkele oude teksten waarin de kunstschilder Pieter Moreelse ter sprake komt. Volgens de Utrechtse kunstschilder en -handelaar Christiaan Kramm werd daarmee waarschijnlijk Paulus Moreelse bedoeld. Een Pieter kende deze in de Zadelstraat geboren Kramm niet. Hij schreef het in zijn boek met de lange titel ‘De levens en werken der Hollandsche en Vlaamsche kunstschilders, beeldhouwers, graveurs en bouwmeesters, van den vroegsten tot op onzen tijd’. 'Tot onze tijd' is in dit geval 1857.

Pauwels Moreelse

Pauwels Moreelse is een naam die in notariële akten voorkomt, onder andere in te zien bij het Utrechts Archief. Bij sommige stukken staat deze Pauwels vermeld met zijn echtgenote Antonia van Wyntershooven. Dat is de vrouw die we kennen als echtgenote van Paulus Moreelse. Pauwels is dus dezelfde als Paulus. Als Pauwels staat hij overigens ook genoemd in het hierboven genoemde boek van Kramm.

Joost Moreelse

Joost was de halfbroer van Paulus Moreelse. Hun vader, Jan Jansz. Moreelse, werd geboren in Leuven. Jans Jansz., kuiper van beroep, trouwde in Utrecht met Jannichgen Mertensdr. Zij kregen een dochter Maria en zoon Paulus. Nadat zijn vrouw in 1688 overleed, trouwde hij datzelfde jaar met Rijckgen Joost Bruynsdr. Met haar kreeg hij dat jaar zoon Joost (1688 – 1636). In tegenstelling tot zijn halfbroer en latere familieleden werd Joost geen kunstschilder, maar apotheker.

En nu de grotere jongens.

Paulus Moreelse

Paulus Moreelse is onder andere de kunstschilder, architect en ontwerper van de Catharijnepoort. Het gaat er in dit artikel niet om een biografie te schrijven van de personen. Zoals ik in het begin schreef wil ik het misverstand rond de familie Moreelse opheffen. Voor de liefhebber is voldoende te vinden over leven en werk van Paulus Moreelse op internet, in boeken en … bijvoorbeeld in het Centraal Museum, dat meerdere werken van hem in bezit heeft.

Paulus speelde wel een belangrijke rol in de stad. Hij was onder andere deken (= voorzitter) van de Utrechtse afdeling van het kunstambachtsgilde St-Lucasgilde, dat hij in 1611 mede hielp oprichten. Paulus Moreelse werd in 1618 raadslid in de gemeenteraad van Utrecht. Een aantal jaren daarvoor was de functie meester-steenhouwer (= architect) opgeheven. Toen de gemeente kort na zijn toetreding als raadslid een nieuwe Catharijnepoort wilde aan de westkant van de stad werd Moreelse gevraagd een ontwerp te maken en de bouw te begeleiden.

Johan Moreelse

Johan Moreelse was de oudste zoon van Paulus Moreelse en zijn echtgenote Antonia. Zijn geboortejaar en -plaats zijn niet met zekerheid vastgesteld. Wij houden het natuurlijk op Utrecht. Johan reisde evenals zijn vader naar Rome voor schilderlessen. Hij was ongeveer 25 jaar toen hij daar met onder andere collega Hendrick Bloemaert en enkele andere Utrechters aankwam. Hij bleef er niet lang, maar lang genoeg om de paus te helpen en ridder van de Orde van Sint Pieter te worden. Johan was fulltime kunstschilder. Hij overleed op jonge leeftijd in het eerste jaar van de Utrechtse pestepidemie van 1634-1638.

Hendrick Moreelse

Hendrick Moreelse was de middelste zoon van Paulus Moreelse. Hij werd geen kunstschilder of architect, maar studeerde Rechtsgeleerdheid. Deze Moreelse was tien jaar hoogleraar Rechten aan de Utrechtse Universiteit. En in die tijd ook vier jaar rector magnificus. Op zijn 47ste werd hij burgemeester van Utrecht.

Zijn vader had in 1929 al eens plannen gemaakt voor de uitbreiding van Utrecht. Hendrick Moreelse deed dat met iets meer succes. Voor zijn plan Moreelse bestond echter ook veel weerstand, bijvoorbeeld doordat rijke huisbezitters bang waren voor waardedaling. Daardoor werd slechts een klein gedeelte van het plan uitgevoerd.

Benjamin Moreelse

Benjamin Moreelse was de jongste zoon van Paulus. Hij was een nakomertje, ongeveer 25 jaar jonger dan zijn broer Johan. Benjamin werd ook kunstschilder. Hij ging daarvoor al op jonge leeftijd naar Rome. Daar overleed hij 27 juli 1649 op 21 jarige leeftijd, waarschijnlijk aan de pest die toen veel heerste in Rome. Hij werd een dag na zijn overlijden begraven in de San Lorenzo in Lucina.

Willem Moreelse

Willem Moreelse was de zoon van Joost Moreelse, en dus de neef van Paulus. Hij leerde het vak van kunstschilder bij zijn oom. Er is weinig bekend over zijn leven. Volgens sommige bronnen bleef hij, evenals Johan en Benjamin vrijgezel. Maar volgens bovengenoemde Christiaan Kramm trouwde Willem Moreelse met Geertruida van Melanen. En volgens Kramm stierf hij een jaar later dan overal vermeld, namelijk op 12 augustus 1667.
   

Aanvullende informatie

  • Het ging me hierboven dus niet om de biografieeën, maar om de namen en functies. Toch ben ik wel bronnen tegengekomen die wellicht leuk zijn voor de geïnteresseerde lezer. Daarbij blijkt overigens dat Paulus en zijn zoon Hendrick de meeste aandacht krijgen.
  • Het genoemde boek van Christiaan Kramm (bron). G.J. Hoogewerff schreef begin 20ste eeuw over Nederlandse schilders in Italië. In een later verschenen studie schreef hij ook over Benjamin Moreelse in deel 3 van de Studiën van het Nederlandsch Historisch Instituut te Rome (1943).
  • Interessant, ook in het algemeen, zijn de boeken uit 1997 ‘Utrecht Painters of the Dutch Golden Age’ van Christopher Brown en ‘Masters of Light - Dutch painters in Utrecht’ van Spicer en Orr.
  • Vanzelfsprekend zijn ook de pagina’s op Wikipedia een goed begin voor informatie over Paulus en Hendrick. De pagina over Johan is summier en van de overige genoemde Moreelsen is geen pagina beschikbaar.
  • Een mooi inleidend artikel over het plan Moreelse is te vinden op de website van de Historische Vereniging Oud-Utrecht.
  • Het Moreelsepark is genoemd naar burgemeester Hendrick Moreelse. Maar had wat mij betreft ook een verwijzing mogen zijn naar de hele Utrechtse familie Moreelse. Er was overigens ook ooit een Moreelselaan. Die liep ten zuiden van het park. En er is een Moreelsebrug, die loopt over de kluwen spoor vanaf de Moreelsehoek (een hoek aan het rondlopende Moreelsepark) naar de Croeselaan.