Nijssen - Utrecht Weer Omsingeld

Gastcolumnist Ben Nijssen is mede-oprichter van de werkgroep Utrecht Weer Omsingeld. Hij vertelt over 30 jaar actievoeren.

Ben Nijssen - Dertig jaar (!) na de eerste acties van de werkgroep Utrecht Weer Omsingeld is de singel eindelijk weer helemaal rond. Waarom heeft dit zo lang geduurd? De werkgroep had 6 jaar, van 1990-1996, nodig om het gemeentebestuur te overtuigen van het nut om de gedempte singel weer helemaal te herstellen.

Het duurde daarna nog 4 jaar voordat wethouder Jan van Zanen de eerste schep in de grond stak voor het uitgraven van de singel. In 2002 was het stuk singel tussen de Weerdsluis en het Paardenveld weer open. Daarna duurde het tot 2015 totdat het stuk tussen de rotonde Paardenveld en het Vredenburg was open gegraven. Nu in 2020 is het laatste stuk tot aan Karel V afgerond.

De aanleiding voor bewoners van Wijk C en Pijlsweerd om hun acties te starten was gelegen in de allereerste plannen voor het Stationsgebied, toen nog onder de naam van UCP (Utrecht Centrum Project). In dit plan werd gesproken over het herstel van de singel in het projectgebied rond Hoog Catharijne.

Het primaire doel was om de sociaal onveilige situatie op straat rond Hoog Catharijne te verbeteren. Het gebied Weerdsingel WZ/Nieuwekade viel buiten dit gebied. Dit was tegen het zere been van de bewoners in dit gebied. Velen zijn het al vergeten, maar dit stuk gedempte singel werd gekenmerkt als een sluipverkeerroute waarover 32.000 auto’s per etmaal reden met tussen de stromen in een onveilige parkeerplaats. Tel daarbij op dat de omliggende wijken arm waren aan groenplekken en de motieven voor singelherstel hier waren voorhanden.

De drie hoofdmotieven waren: terugdringen van het autoverkeer, groen, blauw en rust voor bewoners en herstel van de historische hoofdstructuur van het centrum van de stad. De voornaamste werkwijze van de werkgroep was om het herstel van de singel positief in de publiciteit te houden en te wijzen op het hele grote draagvlak onder de bewoners van heel Utrecht. (Natuurlijk ging het de werkgroep om het herstel van de hele gedempte singel!)

Dit viel de leden van de werkgroep niet altijd even makkelijk omdat er tegelijkertijd nogal wat aversie was tegen de plannen van het UCP. De grootste obstakels tegen herstel waren de financiële kwestie en de gevolgen voor het autoverkeer. Wat betreft de kosten kon aangetoond worden dat een herstelde singel ook veel financiële voordelen zou opleveren, zoals investeringen van particulieren in het gebied en stijging van de waarde van het vastgoed.

Wat betreft het autoverkeer was er, los van het herstel van de singel, in 1992 volgens de nota Hoofdlijnen Verkeer en Vervoer een nieuw verkeersmodel voor Utrecht ontwikkeld waarin een knip voor het doorgaande verkeer op het Paardenveld was voorzien. Dit argument kon het college niet negeren, hoewel deze knip tot op de dag van vandaag nog steeds ter discussie staat.

Toch kostte het 6 jaar om de politiek te overtuigen. Grootste struikelblok was de trage voortgang in de plannen voor het Centrum Plan. Toen vond de werkgroep het ook wel welletjes. Het toenmalige college van GroenLinks en de VVD kon overgehaald worden om de besluiten over het UCP niet af te wachten en herstel van de singel te beginnen bij de Weerdsingel WZ.

Met name bij (de wethouders) Annemiek Rijckenberg en Jan van Zanen werd gehoor gevonden. De werkgroep kon meekijken bij de ontwerpers van het tracé wat mede leidde tot een singel waarin groene waarden een belangrijke rol speelden. De kademuur langs de Nieuwekade werd opgemetseld met speciale mortel en er werden voorzieningen in de betonnen keermuur aangebracht voor vocht toetreding voor muurplanten.

Aan de kant van de Weerdsingel werd een moerasstrook aangebracht en aan weerszijden werden meteen grote platanen geplant. Dit was toentertijd een nieuwe ontwikkeling die door een Europese subsidie werd ondersteund. Nu 20 jaar later heeft het gebied zich in ecologische zin heel goed ontwikkeld en wordt op natuurlijke wijze beheerd.

Nadat dit stuk singel af was, kwamen de activiteiten van de werkgroep op een lager pitje te staan, mede door een nog tragere gang van zaken rond Hoog Catharijne die werd veroorzaakt door onenigheid tussen de projectpartners gemeente, HC, NS en Jaarbeurs. Toen het project weer was vlot getrokken en verder ging als masterplan Stationsgebied werd de acceptatie van de nieuwe plannen door de Utrechters gepaaid door bij het referendum zowel in Visie A als in Visie 1 het herstel van de hele singel op te nemen.

Van participatie van bewoners in de plannen van de POS (Project Organisatie Stationsgebied) was bijna geen sprake, de behartiging van de belangen van de verschillende projectpartners werd belangrijker gevonden.

Een kentering in de participatiegraad kwam er bij de discussies over het herstel van het laatste stuk singel bij het Willemsplantsoen. Andere bewonersgroepen, dan de werkgroep Utrecht Weer Omsingeld die inmiddels helemaal ingeslapen was, zoals de stichting Singelgebied Utrecht en de initiatiefgroep Vergroening Singel hebben, zodra financiering voor dit stuk singel was toegezegd, bij de gemeenteraad bepleit dat dit traject moest worden uitgevoerd met de nadruk op een herstel op ecologische principes en aansluitend op het aanpalende park dat de landschapsarchitect Zocher bedacht in de 19e eeuw.

Aldus geschiedde en met omwonenden en verschillende belangengroepen werd samengewerkt aan het ontwerp dat door de landschap architecten van OKRA verder werd uitgewerkt. Het ziet er nu al mooi uit! Op korte termijn zal het rondje singel nog meer benut gaan worden voor (zondagse) wandelingen en bootjes die een rondje over de singel en grachten zullen maken.

Kijkend naar de toekomst zie ik een grote rol voor de singel in de aanpassing van de stad aan de klimaatverandering. De hittestress is het sterkst waarneembaar in binnensteden. De singel kan door de aanwezigheid van water en grote bomen een belangrijke koeltebron voor de Binnenstad worden en tegelijkertijd dienen als plek waar de biodiversiteit zowel op land als in het water vergroot kan worden. Ook hierin kunnen bewoners een belangrijke rol gaan spelen.