Armand Leenaers - 'Een land dat een monarchie in stand houdt, is een land zonder zelfrespect'. Zo luidde de aankondiging van de Hans van den Bergh-lezing door schrijver Nelleke Noordervliet in de bibliotheek aan de Neude op vrijdagavond 18 maart.  

De bijeenkomst werd georganiseerd door de vereniging Republiek, voorheen het Republikeins Genootschap. Het citaat komt uit haar opinieartikel in NRC van 7 januari 2021. Actueel nu de steun voor de monarchie inmiddels naar een historisch dieptepunt (57%) is weggezakt. Volgens Noordervliet is het goed verklaarbaar: ‘De Oranjes moesten het altijd hebben van de gewone man. Maar de gewone man bestaat nauwelijks meer. De basis brokkelt af.’ Dat we teruggaan naar een republiek is daarom onvermijdelijk.   

Waar kon dat beter worden uitgelegd dan in de stad waar in 1579 de Unie van Utrecht werd getekend? Het document waarmee de Nederlanders bezegelden dat ze genoeg hadden van hun Spaanse koning. Het was de opmaat naar de oprichting van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in 1588.   

In Utrecht resideerde ruim twee eeuwen later ook enige tijd de eerste Nederlandse koning. Geen Oranje maar de Fransman Lodewijk Napoleon, door zijn broer in 1806 tot koning van Holland ('konijn van Olland' schijnt hij zelf te hebben gezegd) gepromoveerd. Daarmee kwam er een einde aan de Bataafse Republiek van de Patriotten uit 1798.  

Een van zijn paleizen (ook toen speelde geld geen rol) stond aan de Drift op de plek waar nu de Universiteitsbibliotheek is gevestigd. Na de aftocht van Napoleon bepaalden de grote mogendheden dat de Lage Landen een neutrale bufferstaat moesten worden onder koninklijk gezag.  

Koning-koopman Willem I greep deze kans met beide handen aan. Helaas voor hem scheidden de Belgen zich al snel af. Zij zochten liever hun eigen koningshuis uit. Sindsdien zijn wij onderdanen van het Koninkrijk der Nederlanden met als staatshoofd een telg uit de Oranje-Nassau dynastie.  

Kosten noch moeite worden gespaard om het sprookje in stand te houden. En dat wordt alsmaar lastiger. In tijden van crises schittert ons koningshuis nog al eens door onhandige acties. Op vakantie gaan als iedereen thuis moet blijven vanwege coronabeperkingen en bij het uitbreken van een oorlog in Europa gaan skiën in Oostenrijk, geeft geen pas. De discussie en de toenemende ergernis gaan vooral hierover en over geld maar niet over het principe.  

Straf voor gewoon zijn  

Nelleke Noordervliet, die verklaarde geen last te hebben van hermelijnkoorts, benadrukte dat democratie en een niet-gekozen staatshoofd niet samengaan. Onze constitutionele monarchie uit 1848 beschouwt zij als een wangedrocht. De meerderheid van de Nederlanders is trouwens tegenstander van erfopvolging.  

Misschien dat de Oranjes daarom zo hun best doen om gewoon te zijn. Maar een niet-gekozen staatshoofd kan niet zijn zoals wij. Een monarch dient ongewoon deugdzaam te zijn. Helaas is dat een illusie. Afstand tussen het koninklijk paar en het volk is er nauwelijks meer. Maar wie gewoon is, gaat op in de massa. Onze monarchie is ook om die reden verworden tot satire zoals in de filmpjes van Lucky TV met Willy & Max. Het is een kwestie van tijd en dan zijn we terug bij de republiek.