Dit jaar bestaat Kuifje 90 jaar. Heeft op eerste gezicht niks met Utrecht te maken maar ook in 030 heeft hij veel fans, een hangplek aan de Oudegracht en zelfs een lookalike.  

Armand Leenaers - In Utrecht is hij nooit geweest: de dit jaar 90 jaar geworden Tintin ofwel Kuifje. Spijtig genoeg komen de Domstad en Nederland niet voor in de albums van Brusselaar Georges Remi (Hergé) die in zo ongeveer alle talen van de wereld zijn vertaald maar (nog) niet in het plât Uteregs.

Hergé is heilig verklaard vanwege wat is gaan heten de 'klare lijn' en de goed gedocumenteerde verhalen maar ook verguisd door het onverholen racisme in de begintijd (Kuifje in Afrika, 1931) en vermeende vrouwonvriendelijkheid. Toch ben ik fan vanaf de eerste dag dat ik Kuifje onder ogen kreeg.

De verhalen waren aanvankelijk tamelijk onnozel maar dat is later ruimschoots goedgemaakt. Stripwinkel Blunder aan de Oudegracht heeft ze al 40 jaar allemaal in huis. Zo af en toe loopt er zelfs een heuse lookalike door de stad.

Generaal Charles de Gaulle verklaarde eens dat hij op het internationale toneel maar één rivaal had, Andy Warhol haalde Hergé naar New York en bewonderaar Steven Spielberg nam zich na de dood van Hergé in 1983 voor een film te maken wat uiteindelijk ook is gelukt. Boekenkasten zijn volgeschreven, journalisten werken in zijn geest en genootschappen en verzamelaars kunnen er geen genoeg van krijgen. Als alles is gezegd en geschreven, bedenkt iemand toch weer een andere invalshoek of duikt een nieuwe tekening op. Tien jaar geleden heeft de trouwe museumbezoeker Hergé zijn eigen kunsttempel gekregen in het Waalse Louvain-la-Neuve: het mooiste stripmuseum ter wereld in de vorm van een gekantelde H.

Kuifje bestaat niet

Als je de albums zo vaak hebt gelezen en er telkens weer om moet grinniken, besef je wat voor een uitzonderlijk begaafd mens deze Georges Remi was. Zijn personage Kuifje is goudeerlijk, niet bang voor slechteriken, neemt het op voor de zwakken en doet uitsluitend het goede. Hij heeft geen familie, laat zich niet verleiden tot sex, drugs & rock and roll en gebruikt alleen geweld als het echt niet anders kan. Een groot contrast met de personages om hem heen die hun menselijke zwakheden niet de baas zijn.

De onlangs overleden filosoof en Hergé-duider Michel Serres had de volgende verklaring: 'Volgens mij lijkt Kuifje op een gat in de pagina. Hij is niet-bestaand, een abstractie. Zijn hoofd is vaag, rond, als een fantoom. Een lezer steekt als het ware zijn hoofd door dit gat in de pagina en wordt zelf Kuifje en maakt deel uit van het verhaal dat Hergé vertelt. Precies zoals kapitein Haddock zich vereenzelvigt met zijn voorvader François de Haddocque wanneer hij zijn hoofd door diens portret steekt'.

Kuifje twijfelt

In de verhalen zie je het 20e eeuwse vooruitgangsgeloof: de zegeningen van de moderne techniek (auto's, vliegtuigen, atoomenergie en ruimtevaart zoals in Mannen op de maan, 1954) maar ook mededogen met arme drommels in de derde wereld. Naarmate de tijd vorderde werd Kuifje minder zeker van zijn zaak. Schurken als Rastapopoulos bleken onuitroeibaar. De wrede dictator Tapioca was nog niet verjaagd of bevrijder Alcázar (Kuifje en de Picaro's, 1976) ontpopte zich als een soortgelijke potentaat. Goed en kwaad bleken niet zo makkelijk te onderscheiden. Misschien wel daarom dat Kuifje in Tibet op de spirituele toer ging.

Ondertussen werden de personages om hem heen alsmaar vreemder. Kapitein Haddock, Bianca 'Ha, ik lach bij 't zien van mijn schoonheid in dees spiegel' Castafiore, Jansen & Janssen, professor Zonnebloem en vele, vele andere kleurrijke types: ze lopen verdwaasd rond in een wereld waar ze geen vat op hebben. Veel verder dan gestuntel, misverstanden en onbegrip komen ze niet. Dat levert mooie slapstick op maar stemt ook tot nadenken: Kuifje, dat zijn wij. Meestal doen we ons best en we willen graag zijn zoals hij maar dat lukt niet erg en we weten het.

Vrij naar Marcel Proust: Kuifje is de mooiste spiegel die we ooit kregen voorgehouden.

Meer over Hergé en Kuifje op www.hergegenootschap.nl, www.museeherge.com en http://nl.tintin.com/