Binnendijk - Terug naar Payenborch (1): een stadskasteel

Dik Binnendijk - Ellen ken ik veertig jaar. We hadden elkaar zo’n vijf jaar niet meer gezien en we moesten nodig eens bijkletsen. Dat deden we op een warme zondagmiddag op het terras van Fort De Batterijen aan het Amsterdam-Rijnkanaal tussen Houten en Nieuwegein. Ellen was telefoniste-receptioniste op Payenborch, het universiteitsgebouw waarin ik een kleine vier jaar les heb gegeven aan biologiestudenten.

We konden goed opschieten met elkaar en vonden dezelfde jongens leuk. “Oh El... ik heb de vriendin van die blonde krullenbol Paul gezien. Ik snap echt niet wat hij in haar ziet! Toch jammer van zo’n jongen.” Natuurlijk haalden we op het terras herinneringen op aan onze gezamenlijke Payenborch-tijd. Maar op één of twee na waren we al die studenten vergeten, waarover we toen zo lyrisch waren. Die zondagmiddag was voor mij de aanleiding om oude foto’s uit die tijd op te zoeken en na 36 jaar weer eens terug te gaan naar de omgeving van Payenborch.

Voordat ik definitief de journalistiek inging, ben ik vanaf half ’79 ruim vier en een half jaar verbonden geweest aan de afdeling Biologie en Samenleving (B&S). Met de afdeling Beleidsgericht Biologie (BB) zaten we eerst een jaar in een houten noodgebouw aan de Cambridgelaan in De Uithof. Bij B&S probeerden we ouderejaars studenten te laten nadenken over wat voor positieve of negatieve invloed biologisch onderzoek kan hebben op onze maatschappij.

Het algemene BB-thema was kort gezegd: hoe kun je biologisch onderzoek toepassen bij beleidsvraagstukken. BB en B&S zijn samen de vakgroep Maatschappelijke Biologie i.o. geworden. Nog voor de i.o. (in oprichting) geschrapt was, is Maatschappelijke Biologie opgegaan in de vakgroep Natuurwetenschap en Samenleving. Maar toen was ik al weg.

Net voor de zomer ’80 zijn we verhuisd naar Payenborch; adres: Oudegracht 320. Met ons krap behuisde clubje van zo’n tien personen kwamen we nu in een enorm stadskasteel met een zee aan ruimte. Bovendien stonden in de verwilderde tuin ook nog twee houten onderwijsbarakken, neergezet in 1960. Het pand tussen de Korte Smeestraat en Vrouwjuttenstraat stond al een tijdje leeg en was gekraakt. We hebben als aandenken uit die krakersperiode de tekst ‘Utreg wouten vrij’ laten staan op de muur bij de hoofdtrap naar boven.

Payenborch bestaat in feite uit twee panden: het wit gepleisterde Groot Payenborch (hoofdhuis met achterhuis) en het smallere zijhuis Klein Payenborch van rode baksteen.

Volgens Wikipedia is het stadskasteel in de 14-de eeuw gebouwd voor de familie (de) Paye of Payo. Tot eind 15e eeuw heeft de familie in dit pand gewoond. Daarna is er elke eeuw flink wat aan vertimmerd. De naam Payenborch wordt in allerlei variaties geschreven. Ik ben op internet tegengekomen: Payenborg, Payenborgh en diezelfde namen ook met puntjes op de ‘ij’. Boven de deur van de hoofdingang staat in hardsteen nog een andere versie ‘PAYEN.BORCH’ met  - als je goed kijkt - boven de ‘y’ twee puntjes. Zelf hou ik de schrijfwijze maar op Payenborch.

Tussen de eerste en tweede verdieping  kun je in het zijhuis een gevelsteen zien met de tekst ‘In Klein Payenborch’ gemaakt door Koos Boomstra en Tsjerk Holtrop. De originele gevelsteen wordt bewaard in het Centraal Museum.

In 1909 werd de Rijksuniversiteit Utrecht (RUU) eigenaar van het pand. Tot 1929 was de faculteit Tandheelkunde erin gevestigd. Daarna volgde tot 1979 het Geologisch Instituut. In 1980 trokken wij er dus in en in 1990 verkocht de RUU de panden aan een particulier. De tuin met de barakken zaten niet bij die verkoop en zullen naar de gemeente zijn gegaan, denk ik. De barakken werden gesloopt en er kwamen huizen.

Vervolg in: Terug naar Payenborch 2: de steeg.