Mogelijk blijft de SS-S op het graf van Wolter Heukels staan

Eerder verscheen Het raadsel van de SS-S (18 januari 2020)

Toen volgde onderstaand artikel (oorsponkelijk geschreven op 30 januari 2020 en geüpdatet op 6 februari 2020)

Daarna volgden nog deze artikelen:
* ‘Runeteken verdient nader onderzoek‘ (5 feb 2020)
* De grafsteen van Wolter Heukels is aangepast (14 mei 2020)

Door Jim Terlingen  - De gemeente Utrecht verandert haar positie met betrekking tot de SS-S op het graf van verzetsman Wolter Heukels. In het AD van 22 januari meldde zij nog dat zij wil dat het graf gerestaureerd wordt en de kosten desnoods zelf zal betalen. In antwoord op nadere vragen van Nieuws030 schrijft woordvoerder Rabius op 30 januari: "Omdat dit een privé-eigendom betreft, is de bevinding van de rechthebbende bepalend."

Het hele antwoord van de gemeente op dit punt: "Je zou de vormgeving van de S als opmerkelijk kunnen bestempelen. Bij nauwkeurige inspectie lijkt dit cijfer te zijn beschadigd, al dan niet moedwillig. Het is aan de individuele beschouwer hoe deze de beschadiging ervaart of interpreteert. Omdat dit een privé-eigendom betreft, is de bevinding van de rechthebbende bepalend. Geen journalist, noch een wethouder, noch de oorlogsgravenstichting, noch de beheerder van de begraafplaats heeft hierin een beslissend oordeel te vellen. Er past bescheidenheid en respect naar de nabestaanden."

Dit kán dus betekenen dat de SS-S op de steen blijft staan.
Is dit wenselijk? Het roept meteen de principiële vraag op: mag op een privé-eigendom op een begraafplaats elk willekeurig symbool staan? 

Een resumé van de kwestie in vraag-en-antwoord:

Wat is er aan de hand? 
Er staat een sigrune (een zogenaamde SS-S) op zijn grafsteen.

Sinds wanneer is deze SS-S op de grafsteen 'nieuws' ?
De kwestie rond de grafsteen van Wolter Heukels begon met een column op Nieuws030 en daarna dook ook het AD erop.

Wie was Wolter Heukels?
Een verzetsman die op 22 januari 1945 is gefusilleerd door de Duitsers. Hij kreeg in 1946 postuum van koningin Wilhelmina het verzetskruis. Hij staat op de Erelijst van Gevallenen. En ook op wikipedia staat meer over hem.

Waar ligt Heukels begraven?
Op begraafplaats Kovelswade aan de Koningsweg, in vak 22, nummer 459. Je loopt er langs via het nieuwe wandelpad vanaf/naar de Oosterspoorbaan.

Sinds wanneer staat de S er zo op?
Er is een foto uit 2003, gemaakt door René ten Dam van Stichting Dodenakkers, waarop deze S er al staat. Hij staat er dus al minstens 17 jaar zo op. 

Heeft niemand dat eerder gezien?
Uit dit artikel van het AD blijkt dat de gemeente op de hoogte was, maar onhelder is sinds wanneer. Sinds de publicatie van de column? Of sinds een half jaar, want toen riep de begraafplaats nabestaanden op om zich te melden. Of? Het antwoord op deze vraag is belangrijk om een oordeel te kunnen vormen over het gemeentelijke optreden.

Had iemand het eerder moeten zien?
Er is een oorlogsgravenstichting, waarvan er een Utrechtse afgevaardigde is (een zogenaamde consul) en er is een beheerder van begraafplaats Kovelswade. Je mag toch verwachten dat er met een regelmaat inspecties worden uitgevoerd. Vraag is: wat staat er in de inspectierapporten?

Is het slijtage, moedwillige schennis of staat de S altijd al op de plek van de 4?
Ook dit is een belangrijke vraag. Zekerheid is er nog over niets. Mensen die de steen nu zien, denken in de richting van de eerste twee opties. Zie ook de nagekomen berichten van onderzoekers onderaan de column.

Van wanneer stamt het grafmonument?
Het is op 4 mei 1948 om 15 uur onthuld op de begraafplaats door de heer A. Klein, 'buitengewoon geëmpl. 1e kl. van de PTT' in aanwezigheid van vele mensen. Na de onthulling spraken onder anderen oud-burgemeester Ter Pelkwijk en verzetscollega H. de Man (met de illegale naam 'Siem'). De zoon van Heukels sprak mede namens de weduwe en verdere familieleden een dankwoord uit.
Die ochtend was al een kopie van de bronzen plaquette - waarop behalve Wolter Heukels ook Leendert Lans wordt herdacht - in het trappenhuis van het postkantoor aan de Neude onthuld. De plaquette is gemaakt door de Rotterdamse beeldhouwster Johanna Sprenkels. Het is niet duidelijk of de steen die in het grafmonument onder de plaquette te zien is, ook gemaakt is door Sprenkels.

Wie is eigendom van het grafmonument?
De gemeente heeft het over 'een privé-eigendom'. Maar het is de vraag aan wie het monument officieel is overgedragen in 1948.

Heeft de gemeente een verantwoordelijkheid erkend voor het graf?
Volgens wat de gemeente een half jaar geleden communiceert, pakt zij weldegelijk een verantwoordelijkheid. Er is dan sprake van 'een beschermd graf'.

In antwoord op een schriftelijke vraag van Nieuws030, schrijft woordvoerder Rabius: "Of het graf van Wolter Heukels een oorlogsgraf is, is aan de beoordeling van de oorlogsgravenstichting. De gemeente zal op eigen initiatief bepaalde graven zelf beschermen en behouden, mochten de rechten op het graf zijn vervallen aan de gemeente. Het graf van Wolter Heukels is een behoudenswaardig graf in de ogen van de gemeente, mochten de rechten ooit vervallen. Vooralsnog is dit niet het geval."

Vreemd dat de gemeente bij monde van mevrouw Rabius geen duidelijkheid geeft of het een oorlogsgraf is. Kovelswade is een gemeentelijke begraafplaats en deze hoort deze informatie te hebben. En opvallend: hier wordt duidelijk afstand genomen van het twitterbericht dat het nú al een beschermd graf is. 

Waarom was het graf een half jaar geleden in het nieuws?
Toen ontdekte een wandelaar (de Els van hierboven) dat er een sticker op het grafmonument zat, waardoor zij dacht dat het graf geruimd zou worden. Het AD en de Telegraaf berichtten erover. De VVD in Utrecht stelde vragen.

Heeft Wolter Heukels nog levende nabestaanden?
Zijn drie kinderen zijn overleden: eerst zijn twee dochters, Alida (1922-1995) en Louise (1921-2001) en vorig jaar zijn zoon Gerrit-Jan (1923-2019). De dochters hebben geen kinderen gekregen. Kinderen van de zoon zijn in leven.

De gemeente Utrecht heeft inmiddels contact gehad met de rechthebbenden van het graf. En gezien de verse bloemen die op het graf liggen, hebben deze inmiddels een bezoek gebracht.

    
Reacties op: terlingenschrijft@kpnmail.nl
Zie ook mijn site: www.jimterlingen.nl