Door Ton van den Berg - Deze week kwam de tweede druk uit, 1000 stuks, van het boek Crimineel Utrecht. Niet dat de eerste druk uitverkocht was, maar omdat die uit de handel is gehaald. Inmiddels is het bezit van een exemplaar uit die eerste druk al een collectors item, je wil immers het origineel en niet een waarin geschrapt is.

Dat schrappen van een passage, over een Utrechtse kunsthandelaar die zou hebben gehandeld in valse schilderijen van de Italiaanse kunstenaar Modigliani, is wel iets om bij stil te staan. Klopte de inhoud niet, werden er valse aantijgingen gedaan, hadden de schrijvers onvoldoende bronnen onderzocht? En wat zegt dat over de rest van de inhoud van het boek?

De schrijvers Evert van der Zouw en Daniel M. van Doorn (zo'n tussenletter staat altijd goed bij misdaadauteurs) willen er niet veel over zeggen omdat er met de desbetreffende kunsthandelaar - nog voordat er een rechter aan te pas kwam - een schikking is getroffen en die is geheim. Duidelijk is wel dat ze zelf hebben aangeboden de passage te schrappen en het gevolg hiervan is dat we ervan uit moeten gaan dat het verhaal dus niet klopt. Dat degenen die een eerste-druk exemplaar hebben dat wel even met potlood bij die passage op pagina 137 willen zetten.

Of klopt het wel en is er om gedoe te voorkomen een schikking getroffen? Lastig is dat de schrijvers nergens aangeven welke bronnen er zijn gebruikt voor hun verhalen over de Utrechtse onderwereld. Er is wel een overzicht met 'geraadpleegde literatuur' maar waar het verhaal over die kunsthandelaar vandaan komt? Inmiddels heb ik via andere wegen wel begrepen dat een deel van die beweringen komt van de website Kleintje Muurkrant, maar ook daar is niet duidelijk wat de bronnen zijn.

Hoe dan ook, het zat erin dat iemand naar de rechter zou gaan stappen om het boek Crimineel Utrecht uit de schappen te laten halen. Er wordt kwistig met volledige namen gestrooid en dan is er altijd wel iemand die dat niet op prijs stelt of omdat die het zich allemaal net even anders herinnert.

Maar als die namen geschreven zouden zijn als Bertus K. of Hans van Z. hadden de Utrechters toch wel geweten dat het om Bertus Kwarten ('ongekroonde koning van woonwagenkamp de Huppeldijk') of Hans van Zon (seriemoordenaar) gaat. Want dat is juist waar het om draait bij Crimineel Utrecht, het gaat over de oude tijd dat we die criminelen zelf soms goed kenden. De zware jongens waar we naast zaten in het café. Dit boek sluit die periode af, nu gaat het tegenwoordig om heel andere criminaliteit met mocromaffia en standrechtelijke executies (en vergismoorden) in het drugscircuit.

In dit boek kennen we onze pappenheimers, we komen of kwamen ze (als ze niet gevangen zitten of zijn overleden) tegen op straat. Ze woonden bij ons in de buurt of even verderop. Achter hun rug om spraken we over ze, ook over onze angst die we voor ze hadden, dat je er maar beter uit de buurt van kon blijven.

Het is bijzonder om nu eens op een rijtje te hebben wat de afgelopen vijftig jaar de belangrijkste boeven zijn geweest in Utrecht. Daarvoor hebben de twee misdaadauteurs heel veel werk verricht. Ze hebben volgens eigen zeggen rechtbankverslagen gelezen, veel mensen gesproken, kranten doorgevlooid enzovoort. Met die kunsthandelaar is het dan misschien even misgegaan, maar de rest heb ik met rode oortjes gelezen en mag ik hopen dat het klopt.

Knap ook is dat zelfs verhalen die we toch allang denken te kennen, zoals alles over Hans van Zon, er toch weer nieuwe informatie tussen zit zoals de uitgebreide achtergrond van Oude Nol, de compaan van seriemoordenaar Hans van Zon. En wat ik ook nog niet wist, dat er in de cafes van de stad geld werd ingezameld voor de verdediging van Oude Nol.

Lef

Het toont ook lef van de auteurs om de volledige namen te noemen en niet alles af te doen met pseudoniemen of afkortingen, het juiste plaatje bij het praatje. Slechts in een enkel geval, misschien om toch problemen te voorkomen of omdat het nog niet zo lang geleden is, wordt wel de naamsafkorting gebruikt zoals bij Erwin van L. - degene die Jan Emo en René Lamboo (die volgens het boek actief waren in het illegale gokcircuit) in 2000 in een kelder aan de Oudegracht ombracht.

Blijft nog het punt of de Utrechtse criminelen op een voetstuk worden gezet, dat ze worden geromantiseerd in dit boek? Dat is niet zo. Het zijn geen toffe jongens (het zijn bijna geen vrouwen) en de misdadige feiten worden zonder glamour droog opgediend. De enige kritiek die je zou kunnen hebben, is dat het soms wel heel veel gedetailleerde informatie is en erg veel namen (hoe groot is die familie Cirkel met neven, broers, ooms wel niet?), je raakt het spoor makkelijk bijster.

En dan nog even een waarschuwing. Wat ik me goed kan voorstellen is dat zo'n boek over Utrechtse criminelen voor de slachtoffers niet fijn om te lezen is. Voor nabestaanden van de slachtoffers die Hans van Zon in de jaren zestig van de vorige eeuw maakte, is het nog steeds zeer pijnlijk als die verhalen weer boven water komen. En al zijn Hans van Zon en Oude Nol al lang overleden, die wonden zijn nog altijd niet geheeld.

Het boek Crimineel Utrecht van Daniel M. van Doorn & Evert van der Zouw is verkrijgbaar in de boekhandel voor 19,99 euro.