Aflevering 10. De terugkeer van filemijdende snelwegbussen 

Wolfgang Spier – Door langere reistijden daalt het gebruik van bus, tram, metro. Automobilisten kiezen wel voor snelwegbussen omdat deze tijdens files verder rijden over vluchtstroken waardoor reistijden korter worden. 

Dit is aangetoond in de praktijk in een proef met filemijdende snelwegbussen die op initiatief van de Tweede Kamer tussen 2012 en 2016 hebben gereden op de A27 en de A1. In de vorige aflevering kunt u lezen dat ons ministerie die snelwegbussen niet wil. Zij gebruikt liever miljardensubsidies met gemeenschapsgeld om sneltram- of metrolijnen aan te leggen.

Toch staat in haar eigen “Eindrapport” over die proef dat het gebruik van bus, tram, metro in de eerste 15 jaar van deze eeuw met 30% is afgenomen. Ieder jaar stapten daarentegen steeds meer automobilisten over op die snelwegbussen (zie de grafieken achteraan dit schrijven). Uiteindelijk bleken 1400 automobilisten iedere werkdag die bussen te gebruiken.

Iedere overstapper maakt de rijdende stoet auto’s 60 meter korter, want dit is de benodigde 2 seconden volgafstand tot de voorganger op een drukke snelweg. In totaal werd de autostoet dus 1400 x 60 = 84 kilometer korter, iedere spits weer (hierbij een rectificatie want in de laatste aflevering stond dat de stoet 90 kilometer korter werd maar dat was een fout). Filemijdende bussen zijn dus zeer effectief, vooral omdat automobilisten overstappen op parkeerplaatsen bij snelwegopritten waar ze toch al langs rijden, en dit zijn uitgerekend de plekken waar de bundeling naar stad of universiteit begint:

Liever omweg dan de kortste weg  

Ons ministerie vond die snelwegbussen te duur, schreef in een brief aan de Tweede Kamer dat ze “ondanks de goede bezetting geen aantoonbare effecten op de files hadden” en hief ze op.Twee van de 5 snelwegbuslijnen gingen naar de Utrechtse universiteitswijk De Uithof/USP, waar iedere werkdag tienduizenden mensen naar toe willen. Aan hen werd gezegd dat ze prima via Utrecht konden reizen. Die snelwegbussen waren 2 van de 8 Uithof-buslijnen die verdwenen. Dat was nodig om de langere sneltramvoertuigen van de Uithoflijn te voorzien van voldoende passagiers.

In plaats van mensen vanuit alle windrichtingen rechtstreeks naar De Uithof/USP te brengen werd het motto: Ga vanuit alle windrichtingen eerst naar het midden van Utrecht en dan brengen we jullie van daar per sneltram naar De Uithof/USP. 

Die automobilisten hadden geen trek in deze omweg en gingen weer de hele rit van huis naar werk per auto. De snelweg werd weer drukker. En het plan voor de snelwegverbreding kwam weer uit de lade.

Dankzij kortere reistijden werden de kosten juist lager

Ons ministerie vond de proef met de 5 snelwegbuslijnen die 3,5 miljoen per jaar kostte te duur. Vier van de 5 lijnen bestonden echter al eerder en liepen toen vast in files. Sinds ze verder mochten rijden over vluchtstroken kon iedere chauffeur per werkdag vaker heen en weer rijden, dus meer passagiers vervoeren voor bijna dezelfde kosten. In werkelijkheid zijn de exploitatiekosten dus lager geworden. Het is een raadsel wat er voor die 3,5 miljoen per jaar is gedaan want de enige zichtbare resultaten op de weg zijn enkele verkeersborden met de tekst “Bij file lijnbus op vluchtstrook” (en die staan er nog steeds). Inmiddels rijden zelfs commerciële busdiensten als Flixbus op de snelweg die geen cent subsidie krijgen (?!).

Ruimte op de snelweg wordt altijd snel opgevuld

Met de uitspraak “geen aantoonbare effecten op de files” bedoelde ons ministerie dat de ruimte die dankzij de snelwegbussen was ontstaan spoedig werd opgevuld door nieuwe auto’s. Dit zou echter ook gebeuren als er ruimte bij kwam vanwege extra rijstroken. Ons ministerie heeft echter nog nooit geschreven dat “de nieuwe rijstroken ondanks de goede bezetting geen aantoonbare effecten op de files hadden”.

Dweilen met de kraan open

Kernprobleem is dat we in het dichtst bevolkte landje van Europa wonen dat propvol zit met auto’s. Wij groeiden van 7 miljoen inwoners in 1922 naar ruim 17 miljoen in 2022. Er komt dus al een eeuw lang ieder jaar een stad als Venlo bij (100.000 inwoners). Vanaf de zestiger jaren tot heden neemt het aantal auto’s zelfs sneller toe dan de bevolking, zie: https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2020/10/autopark-groeit-sterker-dan-bevolking

Spoor- en snelwegen worden vanzelf steeds drukker

De steden groeien het snelst. Daarom worden de vervoersstromen tussen steden steeds groter en die gaan voornamelijk via spoor- en snelwegen. Treinen en snelwegen worden daarom vanzelf steeds drukker. Het treingebruik is sinds 1985 echter veel sterker gestegen dan alle andere vervoermiddelen, namelijk met 210%. Het autogebruik steeg met 35%, fietsgebruik met 29% en het gebruik van stedelijk OV (bus, tram, metro) is licht gedaald, ofschoon er 2,8 miljoen mensen bijkwamen die juist vooral in steden gingen wonen (?!).

Spoorwegen nauwelijks uitbreiden, snelwegen fors uitbreiden

Ondanks de grote toename van het treingebruik zijn bijna alle spoorlijnen nog steeds 2-sporig. Zelfs tussen grote steden als Den Haag-Rotterdam-Utrecht. Het gevolg is dat snelle en langzame treinen elkaar in de wielen rijden. De snelwegen er naast hebben minstens 6 rijstroken en worden steeds breder. Dit is een bewuste keuze van ons ministerie. Ter vergelijking: Een dubbeldeks intercity van 320 meter lang heeft 1200 zitplaatsen. Een stoet van 1200 rijdende auto’s op een drukke snelweg is 72 kilometer lang. Op een 4-sporige spoorlijn kan om de 5 minuten een sneltrein èn een stoptrein vertrekken. En dus zeer veel ruimte, grondstoffen en energie besparen. Maar dat wil ons ministerie dus niet.

OV-netwerken uitdunnen om sneltrams te vullen

Nederland is ook nog eens het enige rijke land ter wereld dat haar OV-netwerken uitdunt, zelfs in sterk groeiende steden als Utrecht. Dit komt omdat ook Nederlandse steden graag sneltrams willen, liefst ondergronds want dan ben je een echte metropool. In fietsland Nederland wordt OV relatief weinig gebruikt en om toch voldoende passagiers in die langere sneltramvoertuigen te krijgen wordt altijd een veelvoud aan buslijnen opgeheven.

https://www.cpb.nl/sites/default/files/omnidownload/CPB-PBL-Boek-23-Kansrijk-mobiliteitsbeleid_0.pdf

Steeds langere OV-reistijden

Wie zegt te streven naar minder autoverkeer moet één ding niet doen: OV-reistijden nog langer maken dan ze al waren. Toch is dit de praktijk voor de meeste inwoners. En de trein rijdt allang niet meer als een trein. Als dit spreekwoord nu zou ontstaan zou het de tegenovergestelde betekenis krijgen. OV-reizigers zijn de langere OV-reistijden zat en stappen zo gauw ze kunnen over op de fiets (bij kortere afstanden) en de auto (bij langere afstanden). 

Links en rechts werken samen

Linkse partijen die vóór sneltrams zijn, promoten dus onbewust het autoverkeer zodat rechtste partijen snelwegverbredingen kunnen promoten “om de files te verkleinen”. Deze samenwerking is een mooi voorbeeld van het Nederlandse poldermodel. Alleen kan het beter een “spaak in het wiel model” genoemd worden, want zowel links als rechts krijgen beiden in de praktijk niet voor elkaar wat ze met woorden beloven:

Automobilisten stappen niet over op OV, integendeel.

Files worden ook niet korter, integendeel.

Leren van de praktijk elders

In Los Angeles dachten ze in de vorige eeuw ook dat er steeds meer rijstroken bij moeten komen om de files te verkleinen. Zo kwamen daar de breedste wegen en de langste files ter wereld (terwijl het OV-netwerk fors werd uitgedund). De Randstad is ongeveer even uitgestrekt als de metropoolregio Los Angeles, maar veel dichter bevolkt. En wij zitten in dezelfde vicieuze cirkel en er is slechts één manier om daar uit te komen: kortere OV-reistijden realiseren. Dit is precies de reden waarom die filemijdende bussen zo effectief zijn. 

https://www.goene.nl/artikel/de-hoofdstad-van-de-21-ste-eeuw

Filemijdende bussen verbeteren i.p.v. afschaffen

De Amerikanen zijn er inmiddels achter gekomen dat filemijdende bussen leiden tot kortere files. Omdat rijden over vluchtstroken niet ideaal is wordt daar steeds vaker van een snelwegrijstrook een busstrook gemaakt door de belijning en de opschriften op het asfalt aan te passen. Zie de foto van de HOV-lanes in de vorige aflevering. Of dit korte filmpje. Deze busstrook of “doelgroepstrook” is effectief en vergeleken met het maken van nieuwe rijstroken snel te maken.

Nieuwe kans voor filemijdende bussen in Nederland? 

Op woensdag 22 juni wordt een plan besproken in de commissie Milieu en Mobiliteit van de provincie Utrecht om die filemijdende snelwegbussen weer in te zetten op de A27. Dit plan heet “Hink-stap-sprong naar Bus Rapid Transit op Breda-Utrecht”. Dit plan heeft als doel het busvervoer op de A27 te verbeteren en daar zal geen enkele partij tegen zijn. Maar er zit een addertje onder het gras. Er wordt voorgesteld om eerst tussen 2022 en 2030 de A27 te verbreden en pas daarna filemijdende bussen in te zetten. Opvallend is dat de geschiedenis van het busvervoer op de A27 wordt beschreven maar met geen woord wordt gerept over die filemijdende bussen die van 2012 tot 2016 op de A27 hebben gereden en succesvol waren (?!).

Op de lange baan?

Ons ministerie stelt dus voor om eerst 8 jaar lang snelwegrijstroken erbij te maken zodat de files aantoonbaar langer worden en daarna snelwegbussen in te zetten die de files aantoonbaar weer korter maken.

Raadsleden van 18 gemeenten en statenleden van 3 provincies moeten dit jaar stemmen over dit Hink stap sprong plan. Het is aan hen om die volgorde om te draaien: Eerst filemijdende snelwegbussen inzetten en verbeteren en pas op het laatst besluiten over de snelwegverbreding, mocht dat onverhoopt nog nodig zijn.

De belangrijkste vraag van alles luidt: Als alle vervoerkundigen inmiddels weten dat files juist langer worden als er rijstroken bijkomen, waarom wil ons ministerie die rijstroken er dan toch bij blijven bouwen?

Fragmenten uit dit plan van het ministerie, goed te keuren door 18 gemeenten en 3 provincies

Fragmenten uit het Eindrapport: ruim 28% daling (van 7,5 naar 5,4 miljard km) in 15 jaar voor stedelijk OV versus stijging met 20% tot 80% in 4 jaar voor snelwegbus:

https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2020/10/autopark-groeit-sterker-dan-bevolking

https://opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/dataset/37739/table?fromstatweb

test