Door Jim Terlingen - Aanstaande vrijdag 28 juni gaat één persoon in onze stad 12 struikelstenen plaatsen. Joke van Beetem is haar naam, beeldhouwster, woonachtig in Odijk, geboren in 1966. Een interview.

Joke, hoe ben je op het idee gekomen?   

Op zaterdag 17 augustus 2013 plaatste ik langs de Oudegracht samen met mijn moeder Fem van Beetem-de Maaker een door mijzelf gehakte letter in het eeuwigdurende gedicht voor de toekomst, 'De Letters van Utrecht'.

Deze letter H was voor Fanny Hakkert, de joodse grootmoeder van haar man, mijn vader. Fanny was getrouwd met Isak van der Hoek, een joodse slager met een zaak op Mariaplaats 44. Zijzelf maakten de jodenvervolging niet mee - ze stierven beiden in 1939 - maar hun nazaten wel.

Rond de plaatsing van de letter spraken mijn moeder en ik over het leggen van stolpersteine voor de in vernietigingskampen omgebrachte familieleden. Nadat mijn moeder later dat jaar overleed, heeft dat plan elf jaar op uitvoering gewacht. Maar nu is het zover.

Ik heb me wat in de joodse tak van je familie verdiept. Fanny en Isak kregen elf kinderen. Die hebben natuurlijk allemaal enorm geleden onder de shoah. Voor vijf van hen en voor zeven van hun kinderen leg jij nu steentjes in Utrecht. Maar niet iedereen van deze twaalf is tijdens de oorlog door de nazi's vermoord. Hoe zit dat?

Niet iedereen kent de definitie rondom stolpersteine. Die kunnen gelegd worden voor iedereen die vervolgd en of vermoord is door de nazi's.

Tien steentjes plaats ik daadwerkelijk voor vermoorde Utrechtse familieleden. Maar de definitie maakt het mogelijk dat ik ook een steen kan leggen voor mijn oma Röschen en ook een voor haar zoon, mijn vader. Zij vallen onder de ruimere noemer 'vervolgd'. 

Mijn oma Röschen woonde op Koekoekstraat 29bis. Zij kreeg in 1942 een oproep om zich te melden voor transport naar Westerbork en heeft zich op de vooravond daarvan zelf van het leven benomen. 

Toen mijn vader Jean Louis Charles van Beetem, die deels in Utrecht woonde, dit bericht over zijn moeder hoorde, ging hij meteen naar hun huis toe, maar hij trof dit verzegeld aan. Hij kon er dus niet in. 

Mijn vader was als militair in de begindagen van de oorlog actief op de Grebbeberg. Hij kwam in Den Haag in het verzet terecht, bood daar onderdak aan een joods meisje, maar dit kwam uit. Hij werd gevangen gezet in strafgevangenis Oranjehotel in Scheveningen, ter dood veroordeeld, maar na 3 maanden vrijgelaten. Waarna hij via de Biesbosch naar het Zuiden ontsnapte en zich aansloot bij het geallieerde Engels leger.

Ik neem aan dat je verhalen over de andere tien vrijdag gaat vertellen. Hoe ziet de dag eruit?

Ik leg de steentjes in de middag op vier adressen in Utrecht. Om 15 uur uur leg ik bij Staalstraat 40 vier steentjes. Rond 15:40 uur volgen op Wittevrouwensingel 96 D vijf steentjes. Daar is er een uitgebreidere ceremonie. Aansluitend gaan we naar Weerdsingel Oostzijde 81 bis (één steentje) en naar Koekoekstraat 29 bis (twee steentjes).

Iedereen is bij alle momenten welkom, maar het is goed om te weten dat op de Wittevrouwensingel er een uitgebreidere ceremonie is.

Was de organisatie veel werk?

Ik ben er wel een flinke poos mee bezig geweest. Maar er is in Urecht een stichting met vrijwilligers die helpt en de gemeente doet ook goed werk. Stratenmakers hebben al loze steentjes geplaatst, die ik de 28e ga vervangen door de echte.

Hoe reageren de mensen die op de vier adressen wonen?

Die werken allemaal heel goed mee. Wat bij de Wittevrouwensingel bijzonder is, is dat de Vereniging van Eigenaren een geplastificeerd plakkaat achter een raam gaat hangen - op ooghoogte langs de doorgang - om mensen te informeren over de steentjes. Heel sympathiek.

Maar wist je dat in Amsterdam mensen geen bezwaar kunnen maken tegen het plaatsen van steentjes en in Utrecht zelf aan de bewoners toestemming gevraagd moet worden? Daarvoor bestaat geen landelijke regel. Die mag er wat mij betreft wel komen. En ook over de plek waar je ze legt. In Amsterdam liggen ze altijd midden tussen het huis en de stoeprand. in Utrecht wisselt dat enorm.

Steentjes aanvragen kost geld. 

Klopt. Maar het plaatsen van de steentjes is gewoon iets dat me te doen staat. Ik vind het op mijn weg liggen mijn familieleden een uitgestelde begrafenis te geven.

 

Zie ook: 12 steentjes erbij (29 juni 2024)