Getekend Utrecht schittert in boek en expositie

Door Ton van den Berg - De stad documenteren, dat is wat Het Utrechts Archief doet. En lange tijd gebeurde dat ook met tekeningen die vooral Utrechters, amateur en professioneel, van hun stad maakten. Oud-archiefmedewerkster Tolien Wilmer zette 400 tekeningen uit de 20e eeuw op een rij in haar nieuwe boek De Getekende Stad.

Eigenlijk is het deel 2 van de Getekende Stad want Wilmer publiceerde in 2005 al een dik boek met prachtige tekeningen uit de periode 1550-1900. Wilmer: "Daarna kreeg ik vaak de vraag om ook een vervolg te maken met de 20e eeuw. Logisch natuurlijk, maar het heeft wel even geduurd voordat ik daar aan kon beginnen, pas na mijn pensionering in 2013 heb ik daar de tijd voor gevonden."

Wilmer bekeek meer dan 3000 20e eeuwse tekeningen die deel uitmaken van de zogeheten Topografische Atlas, de collectie uit het voormalige gemeentearchief. Veel van het werk kent ze goed want Wilmer had, totdat de archieven van stad en provincie in 1998 opgingen in Het Utrechts Archief, twintig jaar lang het beheer over de gehele collectie.

Wilmer: "Voor het boek over de periode 1900 - 2000 heb ik veel tekenaars ook zelf gekend. Ze kwamen naar ons toe met hun tekeningen en ook heb ik wel opdrachten gegeven om tekeningen te maken."

De Utrechtse tekeningen werden niet aangekocht voor hun kunstwaarde, ze moesten laten zien hoe de stad eruit ziet, legt Wilmer uit. "Het moest documentair zijn." Als aanvulling zegt Joyce Pennings: "Vaak zijn het weergaves van locaties die veranderd zijn. Daarom hebben we maar een enkele tekening van de Maliebaan maar wel heel veel van de omgeving van het Centraal Station."

Joyce Pennings is de samenstelster van de tentoonstelling die Het Utrechts Archief maakte ter gelegenheid van het uitkomen van het boek De Getekende Stad. In die expositie, die tussen november en april drie keer vernieuwd wordt, zijn tientallen originele tekeningen te zien. Dat is op zich heel bijzonder want het is voor het eerst dat deze broze werken in deze omvang worden getoond.

Het boek en expositie zit vol schitterende aquarellen en pentekeningen van bijna 80 tekenaars. Vaak heel gedetailleerde werk. "Ik blijf er naar kijken", zegt Wilmer. "En elke keer weer ontdek ik iets nieuws erin."

De meest opvallende tekenaar in het boek is Chris Schut. Het boek is ook een beetje een eerbetoon aan hem, vindt Wilmer. De tekenleraar zette Utrecht op papier al vanaf de jaren '20 tot aan zijn dood in 2000. Tijdens de oorlog werkte hij zelfs in opdracht van stadsarchivaris Campen die hem grote stukken van Utrecht liet vastleggen. Het Utrechts Archief bezit 290 tekeningen van Schuts werk en in het boek zijn er 90 te zien.

"Voor zijn werk krijg ik steeds meer waardering. Schut heeft zoveel gedetailleerd panorama's gemaakt. Hij werkte vaak vanaf hoge posities zoals vanaf de toren van de Jacobikerk. Een van zijn laatste panoramatekeningen was er een vanaf de kerk van Vleuten met zicht op het toekomstige Leidsche Rijn. En over details gesproken: toen hij die inleverde zei hij: 'Kijk, zie je dat bankje daar beneden met die twee personen. Dat zijn wij samen'."

Het boek 'De Getekende Stad, Utrecht in tekeningen 1900 - 2000' (uitgever Matrijs) van C.C.S. Wilmer wordt zondag 6 november gepresenteerd. Een gelijknamige expositie is te zien vanaf 6 november in Het Utrechts Archief aan de Hamburgerstraat.

Het publiek is welkom bij de presentatie vanaf 14.00 uur (entree gratis). Er zijn diverse activiteiten voor jong en oud waaronder zelf tekeningen van de stad maken.

Om 14.30 uur vertelt architectuurhistoricus Bettina van Santen over de volgens haar mooiste stadstekening. Om 15:00 uur is het de beurt aan kunstenaar Jeroen Hermkens over hoe je zo’n stadstekening maakt en om 16.00 uur legt gemeente- en rijksarchivaris Kaj van Vliet uit wat het belang van de tekeningencollectie is.