De kerstbeleving van Vincent Bijlo

Vincent Bijlo is cabaretier, presentator, columnist. Willem Geijssen praat met hem over zijn kerstbeleving: "Ik heb mijn eigen morele kompas. Daar heeft God niets mee te maken."

We zijn op bezoek bij Vincent Bijlo voor een gesprek over de kerstbeleving. Vincent is niet alleen cabaretier, maar ook auteur en hij zit in het bestuur van de lokale politieke partij P21 in Bunnik, waarin GroenLinks en de PvdA samenwerken. Drie keer in de week schrijft hij een column voor het AD. Vorige maand hield hij een zogenaamde  ‘lekenpreek’ in de Amsterdamse Singelkerk. Maar voor zijn katholieke geloof en de God van zijn jeugd heeft hij bedankt. Bij muziek ervaart hij echter soms religie.

Je hebt ergens gezegd: In Nederland heerst een godsdienst- of domineestrauma. Kun je dat uitleggen?

‘Ja, met de ontkerkelijking raakte iedereen zijn kompas kwijt en moest op zoek naar een eigen moraal. Moralisme is een taboe geworden, terwijl dat vroeger bij iedereen van kinds af aan werd ingeprent.

Nu heeft iedereen een eigen moraal en is hufterigheid troef, in alle lagen van de bevolking, in alle klassen. Zowel bij bankiers als in het stadion. Voetbalfans beleven voetbal als ware het een kerkdienst. Maar ook in het verkeer, de sociale media, de mail. Haatmail, ja die krijg ik ook. Soms ga ik er mee naar de politie, maar meestal laat ik het voor wat het is.

Het is allemaal begonnen bij het idee dat je alles moet kunnen zeggen en dat begon al bij Fortuyn. Laatst hoorde ik een parlementariër zeggen dat die demonstranten tegen asielzoekers eikels zijn. Grote woorden moet je in reserve houden, voor als het echt nodig is, zeker als parlementariër! Neem nou die ellende in Parijs, zeker onlangs, maar ik doel nu op begin dit jaar, met Charlie Hebdo en die Mohammedcartoons. Je mag alles zeggen en tekenen, maar dat wil toch niet zeggen dat je dat ook moet doen?

De maatschappij nivelleert los van status, niemand neemt nog iets aan van iemand die een bepaalde status heeft. Nou dan krijg je dus chaos. Makkelijk om iets naast je neer te leggen waar je niks van weet of wil weten.

Hetzelfde zie je bij dieetgoeroe’s, die leggen ook alles naast zich neer. Dat is de zachte dictatuur van het kapitalisme. Een klein berichtje in een krant over worst en rood vlees, dat dat kankerverwekkend is, heeft tot gevolg dat iedereen maar wat interpreteert, zonder het dikke rapport te lezen en zonder nuancering.’

Wat is jouw kompas en ben je dat wel eens kwijtgeraakt?

‘Ik ben het nooit kwijt geweest, omdat ik ben opgevoed met de gedachte dat je als mens zelf je moraal moet genereren, dat je aan niemands leiband loopt, ook niet aan die van God.’

In november deed je mee aan de serie Preek van de Leek in de Doopsgezinde Singelkerk in Amsterdam.

‘Dat was echt een preek, inclusief de prekerige, bijna zalvende toon.

Ja, dat heb ik natuurlijk ook al gedaan op andere plekken, onder andere in de Houten Broek in de Geertekerk in Utrecht. Ik heb wel elke keer een ander thema, maar er zijn ook zaken die ik terug laat keren. De laatste preek staat in het teken van delen, maar hele stukken daarvan zaten ook op een of andere manier in de vorige programma’s. Bijvoorbeeld over het delen van bezit, en van gedachtegoed. Maar ook: geld is religie, de Dow Jones bepaalt alles. Ook het lied van de vorige keer blijft er vaak in. Het Onzevader op de wijs van “Zie de maan schijnt door de bomen” of van “Alle Menschen werden Brüder”. “Geef ons heden ons dagelijks geld” is het nu geworden. En de samenzang blijft er ook altijd in. De prekerige toon is belangrijk. Ik heb wel het idee dat het publiek kerkelijker of religieuzer is dan in mijn cabaretvoorstellingen. Maar ik krijg de heren en de dames altijd los, ineens zijn ze luidkeels aan het zingen. Dat beschouw ik wel als een klein wonder, dat me dat lukt!’

Hoe zag je God als kind? Soft katholiek staat ergens geschreven.

‘Dat was allemaal heel lief, compleet met de kinderbijbel en een kaarsje. Ik zag de aarde als een plat vlak met daaronder hangend een koepeltje, waarin God een pijpje zat te roken. Nee ik zag God ook niet als de veroorzaker van mijn blindheid en die van mijn broer, terwijl mijn tweelingzusje wel kon zien. Ik heb ook niet naar het waarom gevraagd. Waaromvragen hebben geen zin. Ik had wel een keer een probleem in mijn studententijd toen een Ichthusmeisje mij kwam vertellen dat ik blind was omdat mijn ouders het voor hun huwelijk gedaan hadden met mij als gevolg. Dat ik dus blind was om mijn ouders te straffen.

Ik heb haar natuurlijk weggehoond. Daar was ik altijd heel goed in. Ik ben nu een stuk milder. Zal de leeftijd wel zijn.’

Wie of wat was je grote inspiratiebron om cabaretier te worden?

‘Freek de Jonge is mijn grote voorbeeld, geen lach of ik schiet, maar de diepte in. Maar met de meeste stand-up comedians heb ik weinig, die hebben het altijd over seks, maar daar moet je niet over praten, dat moet je doen! Vroeger waren ook Youp en Kan en Sonneveld voor mij belangrijk, die vond ik leuk. En op televisie bij de VPRO vond ik in de Fred Hachéshow Juliana als spruitjeskoningin wel erg leuk. Als ik eraan denk moet ik nog steeds lachen.’

Hoe beleef jij de kerst?

‘Kerstmis is natuurlijk een hypocriet gebeuren, twee dagen vrede op aarde, twee dagen tegen je zin in familiekring waarin je onder de tafel tegen elkaars benen schopt. Knarsetandende gezelligheid, maar het kan ook een prachtig feest zijn, van warme ontspanning, zoals ik het zelf vaak beleef. In de vriendenkring het liefst.

Maar vaak treed ik ook op in die tijd. Een keer was ik op een partij met dementerende bejaarden, die ik ook allemaal aan het zingen kreeg.

Zo sta ik nu in deze dagen onder andere in het BIM-huis met een band van vijf man, waarin ook Mariska, mijn vrouw, meezingt.

Kerst is voor de meeste mensen nog een religieuze beleving, maar iedereen moet dat op zijn eigen manier doen. Ikzelf kan uren luisteren naar renaissancemuziek en daar religieuze gevoelens bij ervaren, maar daar heeft God niets mee van doen. In harmonie zingen is het mooiste wat er is, maar dat hoeft niet per se onder de kerstboom.’

Komt er een kerstboom in huize Bijlo?

‘Ieder jaar overwegen we een kerstboom, maar tot nu toe kwam het er nog niet van. Belangrijk is dat je in oprechtheid bij elkaar bent. Maar dat moet dan wel het hele jaar door en niet alleen met Kerst. En God, die zit meer in jezelf.

En eten? Heel belangrijk, maar wel met smaak, niet om de kwantiteit maar om de kwaliteit. Ik eet graag vlees, maar het moet wel verantwoord zijn, duurzaam, dat soort dingen.’

In Utrecht, in de Augustinuskerk, organiseren ze vaak een soort van Mozartmis, met een orkest en daar is iedereen welkom, gelovig of niet. Zou jij daar naar binnen stappen?  

‘Ik ga meestal  op kerstavond naar het Beauforthuis in  Austerlitz. Daar zijn altijd mooie concerten. Eric Vloeimans, Erik Vaarzon Morel, dat soort prachtige muzikanten, die je dan de kerst in spelen. De nachtmis zegt me niet zoveel. Maar ik kan me voorstellen dat het daar in de Augustinuskerk een vrolijke boel is. Ik zei al eerder dat iedereen het maar op zijn eigen manier moet doen.’

Dit artikel verscheen eerder in Martinus Magazine en is met toestemming van de auteur overgenomen.