Armand Leenaers - Er is een nieuwe canon van de Nederlandse geschiedenis in de maak. Dat wil ook zeggen dat er weer discussie is over wat er wel en wat er niet in thuis hoort. Een commissie onder leiding van de Utrechtse historicus James Kennedy gaat het uitzoeken. Minister Van Engelshoven wilde er bij voorbaat meer schaduwkanten in maar dat accepteerde de Tweede Kamer gelukkig niet.  

Een lastige opdracht dus. Onze kijk op de geschiedenis is nu eenmaal niet in beton gegoten. In 1978 ben ik in Utrecht geschiedenis gaan studeren. Dat was op het Instituut voor Geschiedenis aan de Kromme Nieuwegracht. Oudheid, middeleeuwen, nieuwe en contemporaine geschiedenis waren de traditionele bestanddelen, handboeken en schriftelijke bronnen het (vaak gortdroge) studiemateriaal.

Gelukkig zorgden welsprekende professoren als de vorig overleden Hermann von der Dunk uit Bilthoven en opvallende docenten als Maarten van Rossem voor de begeestering. Verder was het een kwestie van veel lezen, archieven uitpluizen en je bevindingen opschrijven. Je zou kunnen stellen: een gedegen vorm van journalistiek met veel slagen om de arm. Het is dan ook wetenschap. Ik herinner mij mondelinge tentamens bij de professor thuis. Heel wat anders dan de outputgerichte fabriek die de universiteit nu schijnt te zijn.

Europese bril

Wat je vooral kreeg bijgebracht (behalve zelf nadenken) is dat er verschillende interpretaties van het verleden mogelijk zijn. De bril waardoor je terugkijkt bepaalt mede het perspectief. Die van mij was in elk geval sterk eurocentrisch gekleurd al kreeg ik dat pas na afloop van de studie in de gaten. Reizend door Midden- en Zuid-Amerika zag ik indrukwekkende ruïnes van Inca's, Maya's en hun precolumbiaanse voorgangers. We weten er maar weinig van omdat ze geen schrift kenden en we dus geen directe bronnen kunnen raadplegen. Wel zijn er summiere reisverslagen van Spaanse priesters maar die blinken niet uit door objectiviteit.

Recente archeologische opgravingen laten zien dat deze culturen fenomenale prestaties hebben geleverd: schitterende steden (zoals Machu Picchu in de Peruaanse Andes), piramides met grafkelders en mummies in de woestijn en de jungle, geavanceerde irrigatiewerken, kennis van astronomie, prachtig aardewerk en voor westerlingen onweerstaanbaar fraaie gouden en zilveren sieraden. Nietsontziende Spaanse conquistadores (veelal analfabete gelukszoekers) wisten niet wat ze zagen. 'Onze' zilvervloot was afkomstig van volkeren die niet besmet waren met het virus van de hebzucht. De verovering van de Nieuwe Wereld werd een in bloed gedrenkte tragedie met miljoenen slachtoffers. Een episode waar je tranen van in je ogen krijgt. Over schaduwkanten gesproken. 

Discussie zonder eind

Nieuwe inzichten zorgen met regelmaat voor een herziene kijk op de geschiedenis. Ik hoop dat ook terug te zien in de nieuwe canon. Of die in het huidige politieke klimaat met zijn obsessie voor de Nederlandse identiteit van pas komt of niet mag geen rol spelen. Het heden projecteren op het verleden leidt meestal tot een tunnelvisie en wat de Duitsers zo mooi hineininterpretieren noemen. Elke historicus weet dat het heel anders had kunnen lopen. Dat maakt het bestuderen van geschiedenis zo fascinerend. Laten we ons realiseren dat elke canon een momentopname is want geschiedenis is een discussie zonder eind, aldus historicus Pieter Geyl (hoogleraar in Utrecht van 1936 tot 1958). Dat moet vooral zo blijven.

Disclaimer: geen enkele historicus kan een afgewogen kijk op het verleden garanderen. Politici al helemaal niet dus het is inderdaad verstandig om die erbuiten te laten. Onze laatste twee premiers zijn nota bene historicus. De een verlangde terug naar de VOC en de ander wist niet wat zich in de Tweede Wereldoorlog in de Hollandsche Schouwburg te Amsterdam heeft afgespeeld. 

Utrechtse canon

Utrecht heeft weinig reden tot klagen. Ter gelegenheid van 300 jaar Vrede van Utrecht verscheen in 2013 de onvolprezen canon van het Utrechts verleden door Anne Doedens.